Το παρακάτω κείμενο μας το έστειλε μέσω mail η ομάδα Αντιφασιστικός Πολιτισμός. Αν και το κείμενο που μετέφρασαν δεν εκφράζει απολύτως την άποψη της συντακτικής (ούτε και τους ίδιους βέβαια όπως λένε στο εισαγωγικό τους σημείωμα) θεωρούμε πως είναι χρήσιμο για την συζήτηση και τους ευχαριστούμε πολύ. Αυτή η ανταλλαγή σε κάθε περίπτωση είναι πολύ σημαντική και το rednblack.gr φτιάχτηκε για να αποτελέσει μεταξύ άλλων και ένα φιλόξενο χώρο συζήτησης.
Σημείωμα της μεταφραστικής ομάδας
Έτος 2022, αρχές. Ενώ η υφήλιος εισερχόταν στην οικονομική κρίση, στην οποία αναπόφευκτα θα οδηγούσε μία πανδημία, όπως η Covid 19, στο καπιταλιστικό σύστημα, ενώ η καταστροφή του κλίματος στο ίδιο σύστημα έκανε την Αρκτική και την Ανταρκτική να λιώνουν σε θερμοκρασίες 30 έως 40 βαθμούς Κελσίου άνω των εποχιακών, ρωσικά στρατεύματα εισέβαλαν στην Ουκρανία, ξεκινώντας έναν παραδοσιακό «θερμό» πόλεμο.
Δεν ήταν η πρώτη φορά που, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η ανθρωπότητα έβλεπε εισβολή ενός κράτους σε άλλο κράτος -κάθε άλλο. Η Ουκρανία κατέστη ανεξάρτητο κράτος το 1991, ενώ, ως τότε, είχε υπάρξει ανεξάρτητη μόνο το 1918-1920. Όμως, η Ουκρανία είναι στην Ευρώπη και όχι στη Μέση Ανατολή, όπως η «ατυχήσασα» Συρία, και αυτό σήμαινε πως το τεράστιο ταμπού της πραγμάτωσης ενός πολέμου σε δυτικό έδαφος δέχτηκε πρωτοφανές πλήγμα. Σημαντικότερο, ωστόσο, ήταν πως η Ουκρανία βρίσκεται σε περιοχή της Ευρώπης στρατηγικής σημασίας για το ΝΑΤΟ ως, θεωρητικά, αμυντικό μηχανισμό της αμερικανικής ηγεμονίας. Η αμερικανική ηγεμονία φθίνει εδώ και χρόνια μπροστά στην ανερχόμενη Κίνα (υπάρχουν πλέον χιλιάδες αναλύσεις για αυτό το κομμάτι του σύγχρονου ιστορικού γίγνεσθαι) και δεν θα άφηνε μία ευκαιρία αναζωπύρωσης του προστατευτικού της ρόλου να πάει χαμένη. Η εισβολή της Ρωσίας υπήρξε ο από μηχανής θεός για την ανασύσταση της ιδέας της Δύσης -τόσο εξόφθαλμα απαραίτητη στις ΗΠΑ, που θα έφτανε κανείς να αναρωτηθεί, αρκούντως συνομωσιολογικά, αν ο Πούτιν, εν γνώσει του, εξυπηρετεί τα συμφέροντα του Μπάιντεν.
Όμως, ας αφήσουμε τις συνομωσιολογίες. Το κείμενο των Internationalist Perspective που ακολουθεί αποτυπώνει, μέσα από επιχειρήματα και αριθμούς της οικονομικής realpolitik, μία οπτική για τον ολέθριο αυτόν πόλεμο, που αποκρύπτουν συστηματικά οι δύο διαπλεκόμενες επιχειρήσεις, γνωστές ως «Είμαι η Αμερική και Ηγεμονεύω την Ανασύσταση της Δύσης» και «Είμαι η Ρωσία και Θα Είμαι Υπερδύναμη στο Νέο Πολυπολικό Καπιταλισμό». Αν και δεν μας βρίσκουν σύμφωνες όλα τα σημεία της ανάλυσης των Internationalist Perspective, θεωρήσαμε πως η μετάφραση του «Μην παλεύεις για την πατρίδα σου!» θα συμβάλει στην κατανόηση του πώς λειτουργεί η μανιακή καλλιέργεια του «πατριωτισμού» σε κάθε πλευρά αυτού του πολέμου. Σε ποιον αστερισμό ηγεμονίας έφτασε η αριστερά στην Ανατολική Ευρώπη για να επιθυμεί τόσο ΝΑΤΟ όσο και η δεξιά της Δυτικής Ευρώπης; Επιπλέον, πέρα από το θέμα κατανόησης της τωρινής θυσίας ανθρώπινης σάρκας στον πολεμικό Μινώταυρο, υπάρχει και το μέλλον. Με την εισβολή στην Ουκρανία και τους ιδεολογικούς μηχανισμούς που την περιβάλλουν, το μέλλον χτίζεται πλέον ανοιχτά ενάντια στην ιδέα της ειρήνης και της ζωής. Το κείμενο στρέφει την προσοχή μας σε αυτό το δυστοπικό, μιλιταριστικό μέλλον που μας επιφυλάσσει ο καπιταλισμός του 21ου αιώνα, ακόμη κι αν υπογραφεί ειρήνη αύριο. Και σε αυτό μας βρίσκει απόλυτα σύμφωνους το κείμενο: οφείλουμε να κάνουμε το κάθε τι για να αποτρέψουμε ένα μέλλον θανατηφόρο, με ομαλοποιημένο τον πόλεμο, όπου η επιθυμία για ειρήνη θα νοείται ως προδοσία της κάθε φαντασιακής πατρίδας.
ΑΝΤΙΦΑΣΙΣΤΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
29 Μαρτίου 2022
Μην παλεύεις για την πατρίδα «σου»!
26 Μαρτίου 2022, πηγή: Κείμενο της ομάδας Internationalist Perspective
Όλοι οι άνθρωποι μισούν τον πόλεμο. Περισσότερο όλων, τον μισούν οι άνθρωποι που στέλνουν άλλους ανθρώπους να πεθάνουν στο πεδίο της μάχης. Υποστηρίζουν πως τον απεχθάνονται, αλλά, παρόλα αυτά, εξαναγκάζονται σε αυτόν από την άλλη πλευρά. Την άλλη πλευρά, η οποία καταπατά τους παραδοσιακούς μας οικείους τόπους. Την άλλη πλευρά, η οποία εισβάλλει σε ένα ‘αυτόνομο’ κράτος. Δεν έχουμε επιλογή! Πρέπει να υποστηρίξουμε τους εαυτούς μας… Από ποιο ‘εμείς’ εσείς είστε μέρος; Ατέλειωτη προπαγάνδα και στις δύο πλευρές σπρώχνει την καθεμία μας να διαλέξει πλευρά, να γίνει δραστήρια συμμετέχουσα ή και προπαγανδίστρια του πολέμου. Επειδή η άλλη πλευρά είναι πραγματικά τρομακτική. Και πάντα έτσι είναι.
Ο ρωσικός στρατός κατηγορείται για εγκλήματα πολέμου. Περίεργος όρος, το «έγκλημα πολέμου». Ένας αχρείαστος όρος, στην πραγματικότητα, γιατί ο πόλεμος είναι εξ’ ορισμού έγκλημα, το μεγαλύτερο όλων των εγκλημάτων. Όποιος κι αν είναι ο στόχος ενός πολέμου, τα μέσα είναι πάντοτε μαζικές δολοφονίες και καταστροφή. Δεν υπάρχει πόλεμος χωρίς αποκρουστικές σφαγές. Ο όρος «έγκλημα πολέμου» υπονοεί πως υπάρχουν δύο τρόποι να διεξάγεται ένας πόλεμος: ο πολιτισμένος και ο εγκληματικός. Αν υπήρχε κάποτε μια διαφορά ανάμεσα στους δύο αυτούς τρόπους, αυτή η διαφορά εξαλείφθηκε από την εξέλιξη της στρατιωτικής τεχνολογίας. Από την αρχή του 20ου αιώνα, το ποσοστό των αμάχων θυμάτων σε πολέμους αυξάνεται σταθερά. Στον αμερικανικό εμφύλιο πόλεμο του 19ου αιώνα, το 90% όλων των νεκρών ανήκε στο στρατιωτικό προσωπικό. Στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, οι απώλειες αμάχων αντιστοιχούσαν στο 59% του συνολικού αριθμού νεκρών. Στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, αυτό το ποσοστό αυξήθηκε σε 63% και στον πόλεμο του Βιετνάμ στο 67%. Σε διάφορους πολέμους της δεκαετίας του 1980, αυτό το ποσοστό σκαρφάλωσε στο 74% και στον εικοστό πρώτο αιώνα στο 90%. Από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο είχαν να μετακινηθούν τόσοι άνθρωποι εξαιτίας του πολέμου. Η διαφορά μεταξύ μαχητών και αμάχων, μεταξύ στρατιωτικών και μη-στρατιωτικών στόχων, έχει εν πολλοίς εξαφανιστεί στον σύγχρονο τρόπο διεξαγωγής πολέμου. Όσο περισσότερη καταστροφική δύναμη παρατάσσει κάθε πλευρά, τόσο μεγαλύτερες οι «παράπλευρες απώλειες» στον άμαχο πληθυσμό. Όσο περισσότερο ο πόλεμος στην Ουκρανία κλιμακώνεται, τόσο περισσότερο οι ζωές των άμαχων Ουκρανών καταστρέφονται, τόσο περισσότερο η χώρα γίνεται ερείπιο.
Το τι συνιστά και το τι δεν συνιστά «έγκλημα πολέμου» καταλήγει, επομένως, να γίνει θέμα άποψης. Όπως και η «τρομοκρατία», η οποία έχει γίνει φτηνή υβριστική λέξη, την οποία ο καθένας μπορεί να εκτοξεύσει κατά του αντιπάλου του σε οποιαδήποτε σύρραξη, έτσι και το «έγκλημα πολέμου» συνιστά μια δικαιολογία υποδυόμενη την κατηγορία. Επειδή η «τρομοκρατία» έχει οριστεί από τα ΜΜΕ ως το μεγαλύτερο από όλα τα δεινά, ο όρος υποδηλώνει πως κάθε μέσο που δύναται να χρησιμοποιηθεί ώστε να κατασταλεί η κάθε λογής «τρομοκρατία» είναι θεμιτό. Μετατρέπεται, έτσι, αυτή η λέξη σε τυποποιημένη δικαιολογία, η οποία προαπαιτείται ώστε να χρησιμοποιηθεί ο ίδιος τρόμος εναντίον του αντιπάλου. Παρόμοια, όταν εξαπολύεται η κατηγορία «εγκλήματα πολέμου», δικαιολογεί τα εγκλήματα που η δικιά μας πλευρά διαπράττει -εγκλήματα που «τα δικά μας» ΜΜΕ αναφέρουν σπάνια ή και ποτέ. Ας σκεφτούμε, παραδείγματος χάριν, την Υεμένη, την οποία οι Σαουδάραβες βομβάρδισαν, εξαναγκάζοντας σε πείνα άμαχους πολίτες σε πολύ χειρότερο βαθμό από ό,τι ο ρωσικός στρατός έχει κάνει, μέχρι στιγμής [Μάρτιος 2022], στην Ουκρανία. Οι αεροπορικές δυνάμεις της Σαουδικής Αραβίας δεν θα μπορούσαν να αντέξουν τις επιθέσεις που εξαπέλυσαν ούτε για μια εβδομάδα, χωρίς τη βρετανική και αμερικανική στρατιωτικο-τεχνική υποστήριξη και παροχή όπλων. Είναι και αυτός ένας «πόλεμος για την δημοκρατία»; Αυτή η φρικαλεότητα συμβαίνει ακόμα, αυτήν την ώρα, όμως μένει εκτός των μιντιακών προβολέων. Εμπρός, προσπέρασε, δεν υπάρχει τίποτα να δεις. Δεν υπάρχουν εγκλήματα πολέμου εδώ.
Σύγχρονος πόλεμος
Έχει συχνά παρατηρηθεί πως σε περίοδο πολέμου η διαχωριστική γραμμή μεταξύ προπαγάνδας και ειδησεογραφίας είναι δύσκολο να εντοπιστεί. Όταν ο ρωσικός στρατός επιχειρεί μια (αποτυχημένη) πυραυλική επίθεση στον πύργο τηλεόρασης του Κιέβου, τα δυτικά ΜΜΕ το αποκαλούν «έγκλημα πολέμου». Όταν το ΝΑΤΟ (επιτυχημένα) βομβάρδισε το ραδιοφωνικό και τηλεοπτικό πύργο του Βελιγραδίου, το 1999, ήταν ένας «νόμιμος στρατιωτικός στόχος». Το ότι οι «ειδικές στρατιωτικές επιχειρήσεις» του ρωσικού στρατού είναι εγκληματικές έχει γίνει ξεκάθαρο ήδη στο Γκρόζνι της Τσετσενίας και στο Χαλέπι της Συρίας -για να κατονομάσουμε τα πιο ακραία παραδείγματα πόλεων που μετατράπηκαν σε χαλάσματα. Στην Ουκρανία, αυτό δεν έχει φτάσει τόσο μακριά, ίσως επειδή η πρόφαση της εισβολής είναι πως οι Ουκρανοί είναι «αδελφικός» λαός που πρέπει να απελευθερωθεί. Να όμως, που για να επιτύχει τους στρατιωτικούς της στόχους η Ρωσία πρέπει να κορυφώσει τον πόλεμο και να διαλύσει αυτόν τον «αδελφικό» λαό με την ανώτερη δύναμη καταστροφής που κατέχει. Η λογική του πολέμου καθαυτή οδηγεί τη ρωσική εισβολή σε μία κλιμάκωση του ολέθρου.
Ας μην προσποιούμαστε πως πρόκειται για ρωσικό φαινόμενο. Κατά τους πολέμους στον Κόλπο, οι Αμερικανοί βομβάρδισαν στη Βαγδάτη καταφύγια (με βόμβες ειδικά σχεδιασμένες ώστε να διαλύουν καταφύγια), με αποτέλεσμα απώλειες εκατοντάδων αμάχων. Πολλοί περισσότεροι σκοτώθηκαν, όταν στρατιώτες που δραπέτευσαν σφαγιάστηκαν εξ’ αέρος το 1991, στη «λεωφόρο του θανάτου». Στους πολέμους τους οποίους διεξήγε η Δύση στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν, περισσότεροι από 380.000 άμαχοι σκοτώθηκαν. Οι αμέτρητες επιθέσεις με drone, που ο αμερικάνικος στρατός διεξήγαγε από τότε, κάθε άλλο παρά έχουν επιδείξει σεβασμό στη διάκριση μεταξύ μαχητών και αμάχων. Κι ας μην αναφερθούμε καν στις πρακτικές του Ισραήλ, του πιο πιστού παρατρεχάμενου της Ουάσιγκτον, στη Γάζα. Όλοι φαίνεται πως είναι ικανοί για τέτοια. Αυτός είναι ο σύγχρονος πόλεμος.
O πόλεμος είναι το ιδανικό πλαίσιο για το σφίξιμο της λαβής του κράτους έναντι των πολιτών του. Αυτό καθίσταται απόλυτα προφανές τώρα στη Ρωσία, όπου κανείς ρισκάρει 15 χρόνια στη φυλακή, αν αναφερθεί στον πόλεμο ως πόλεμο, όπου οι διαδηλώσεις ενάντια στον πόλεμο καταστέλλονται βάναυσα, όπου όλα τα ΜΜΕ, που δεν είναι φερέφωνα του Κρεμλίνου, φιμώνονται. Από την άλλη, οι ίδιες αυτές πρακτικές υποδηλώνουν και την αδυναμία του καθεστώτος, που τώρα χρειάζεται τούτη την απογυμνωμένη καταστολή. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτό δε συμβαίνει με τον Ζελένσκι. Όλοι στέκονται στο πλευρό του Ζελένσκι. Φυσικά, όσο μας επιτρέπεται να γνωρίζουμε. Σε πολλές συνεντεύξεις με Ουκρανούς σε δυτικά ΜΜΕ, ποτέ δεν ακούς κανέναν να αντιτίθεται ή ακόμη και να έχει αμφιβολίες για τον πόλεμο, παρόλο που γνωρίζουμε από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και από δικές μας πηγές πως αυτές οι φωνές υπάρχουν. Όμως, σύμφωνα με τα μίντια, όλοι είναι έτοιμοι να πεθάνουν για το έθνος. Παρά το γεγονός αυτό, ο Ζελένσκι το βρήκε απαραίτητο να απαγορεύσει σε όλους τους άντρες από 18 μέχρι 60 την έξοδο από τη χώρα. Όλοι οφείλουν να μείνουν διαθέσιμοι ως αναλώσιμο υλικό για την πατρίδα. Επίσης, το βρήκε απαραίτητο να απαγορεύσει όλα τα αντιπολιτευόμενα κόμματα και να εξαναγκάσει όλα τα τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων να συνδυαστούν σε μια «ενιαία πλατφόρμα πληροφόρησης στρατηγικής επικοινωνίας», που ονομάζεται «Ενωμένα Νέα». Όλα τα παραπάνω συμβαίνουν στο όνομα υπεράσπισης της ελευθερίας. Φυσικά, τα ΜΜΕ που προσκαλούν τους Ουκρανούς να σκοτώσουν όσο το δυνατό περισσότερες «ρωσικές κατσαρίδες» μπορούν να συνεχίζουν να χύνουν το δηλητήριό τους. Πολλά δυτικά ΜΜΕ —ακόμη και εφημερίδες όπως οι New York Times— προτιμούν να μην προβάλουν τα αυταρχικά μέτρα του Ζελένσκι. Το διάσημο μότο των Times είναι για «όλα τα νέα που είναι κατάλληλα για δημοσίευση», αλλά τέτοιου είδους νέα δεν μπορούν να ταιριάξουν στο παρόν αφήγημα, σύμφωνα με το οποίο αυτός είναι ένας πόλεμος για τη δημοκρατία.
Ψεύτες
Και η ρωσική και η ουκρανική κυβέρνηση ισχυρίζονται πως η λογοκρισία είναι απαραίτητη ώστε να προστατευτεί ο κόσμος από την παραπληροφόρηση. Να ακόμη μία πονηρή λέξη. Όπως και οι λέξεις «εγκλήματα πολέμου» και «τρομοκρατία», αυτό, η παραπληροφόρηση, επαφίεται στη «σκοπιά του θεατή». Ασφαλώς, η παραπληροφόρηση συρρέει στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και στα άλλα μέσα. Αλλά ποιος αποφασίζει τι συνιστά παραπληροφόρηση; Στη Ρωσία, το κράτος αποφασίζει ποιος μπορεί να μιλήσει και ποιος να παραμείνει σιωπηλός. Στη Δύση, αυτό ανατίθεται στον ιδιωτικό τομέα, στις επιχειρήσεις που ελέγχουν τα ΜΜΕ και τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης. Αλλά και αυτοί οι χώροι πληροφόρησης παροτρύνονται από την κυβέρνηση. Οι κρατικές επιχειρήσεις Russia Today και Sputnik και οι θυγατρικές τους δεν πρέπει να επιτραπεί να διακινούν τα ψέματά τους, που δικαιολογούν τον πόλεμο του Πούτιν. «Αναπτύσσουμε εργαλεία, ώστε να απαγορέψουμε την τοξική και επιβλαβή παραπληροφόρηση τους στην Ευρώπη», δήλωσε η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν. Και, πράγματι, τα ρωσικά ειδησεογραφικά κανάλια και άλλες πηγές που δεν ακολουθούν την φιλο-δυτική γραμμή δεν είναι πλέον προσβάσιμα στο Facebook και σε άλλα μεγάλα κανάλια των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Αλλά, ας μην το αποκαλούμε αυτό «λογοκρισία», γιατί αυτό -η λογοκρισία- είναι που κάνει ο αντίπαλος.
Οι Ρώσοι και οι δυτικοί, εκατέρωθεν, λαμβάνουν μια πολύ διαφορετική εικόνα του πολέμου. Και στους δύο λένε ψέματα, μιας και τα μίντιά τους επιλέγουν τι να δείξουν ή να μη δείξουν. Για παράδειγμα, ο ρώσος θεατής παρακολουθεί ξανά και ξανά εικόνες Ουκρανών που τους λένε πως χτυπήθηκαν και απειλήθηκαν από φανατικούς εθνικιστές, επειδή μιλάνε ρώσικα και ο δυτικός θεατής παρακολουθεί ξανά και ξανά μανάδες να αποχαιρετούν με δάκρυα τους γιους τους, οι οποίοι λένε πως θέλουν να πεθάνουν για την Ουκρανία. Και των δύο ειδών οι εικόνες είναι πιθανότατα αληθινές, αλλά κάθε πλευρά επιλέγει να δείξει αυτό που ταιριάζει στην προπαγανδιστική της αφήγηση.
Στη Δύση, η αφήγηση έχει να κάνει με ένα σκληροτράχηλο αουτσάιντερ [Ουκρανία], που περήφανα υπερασπίζεται τον εαυτό του εναντίον ενός μοχθηρού νταή [Ρωσία]. Φυσικά και επευφημούμε τους γενναίους ήρωες, φυσικά και τους βοηθάμε, φυσικά και θα κουνάμε μια κιτρινο-μπλε σημαία. Είναι τόσο απλό.
Η [προπαγανδιστική] αφήγηση της Ρωσίας δεν είναι πολύ εξελιγμένη, εδώ έχουμε τις τυπικές «παντός καιρού» κατηγορίες που εξαπολύονται με τον άξεστο, χοντροκομμένο τρόπο της πρώην ΕΣΣΔ. Η Ουκρανία υποφέρει υπό ένα διεφθαρμένο, νεο-Ναζιστικό, γενοκτονικό καθεστώς. Δεν κάνουμε πόλεμο εναντίον της Ουκρανίας, απλά αποτρέπουμε το να γίνει σταθμός του ΝΑΤΟ, μια απειλή για την πατρίδα μας. Πολεμάμε για ένα κόσμο χωρίς Ναζί. Με τα ίδια καταφανή προσχήματα, τα ρωσικά τανκς εισέβαλαν, στο παρελθόν, στη Βουδαπέστη και την Πράγα.
Όπως σε κάθε αφήγημα προπαγάνδας, υπάρχει και εδώ ένας κόκκος αλήθειας. Η διεύρυνση του ΝΑΤΟ είναι πραγματική. Υπάρχει ένα υπερ-εθνικιστικό ρεύμα στην Ουκρανία. Υπάρχουν φασιστικά γκρουπ, όπως το Σβομπόντα και το Τάγμα του Αζόφ (που τώρα έχει εγκολπωθεί στον ουκρανικό στρατό) που επιτίθεται εναντίον γκέι, φεμινιστριών, Ρομά πληθυσμών και ρωσόφωνων. Φυσικά και η Ουκρανία δεν είναι η μόνη χώρα όπου η ακροδεξιά δείχνει το απεχθές της πρόσωπο. Τίποτε από τα παραπάνω δε σημαίνει πως το πολιτικό σύστημα στην Ουκρανία είναι φασιστικό. Όχι λιγότερο από αυτό της Ρωσίας τουλάχιστον. Και γενοκτονικό; Μα αυτό που έκανε ο ρωσικός στρατός στη Συρία και την Τσετσενία υπήρξε αφάνταστα χειρότερο.
Αυτοί που θέλουν να χτυπήσουν ένα σκύλο, πάντα θα ανακαλύψουν ένα ραβδί. Όλα τα κράτη ψεύδονται, όταν βγάζουν τους στρατούς τους έξω από τη χώρα. Η Αμερική, όπως και η Ρωσία. Ας σκεφτούμε τα ανύπαρκτα όπλα «μαζικής καταστροφής» του Σαντάμ Χουσεΐν και τις ανύπαρκτες σχέσεις του με την Αλ Κάιντα, που ήταν οι προφάσεις για την αμερικάνικη εισβολή στο Ιράκ.
Η πραγματική ιστορία
Η πραγματική ιστορία λέγεται ενδο-ιμπεριαλισμός. Γιατί, όσο παγκόσμιος κι αν έχει γίνει ο κόσμος, παραμένει ένας κόσμος που βασίζεται στον ανταγωνισμό. Ο εμπορικός ανταγωνισμός μετατρέπεται σε στρατιωτικό ανταγωνισμό, ο ψυχρός σε θερμό πόλεμο, όπως οι εκάστοτε περιστάσεις απαιτούν. Περιστάσεις, όπως η απώλεια ισχύος, η απώλεια ή δυνητική κατάκτηση αγορών, η οικονομική κρίση. Ένα σύστημα σε πόλεμο με τον πλανήτη, σε πόλεμο με την ίδια τη ζωή. Το να αντεπιτεθούμε και το να καταστρέψουμε το καπιταλιστικό σύστημα είναι ο μόνος πόλεμος που βγάζει νόημα. Ο ψυχρός πόλεμος δεν τελείωσε. Στη καλύτερη περίπτωση, γνώρισε μια παύση. Το Σύμφωνο της Βαρσοβίας εξαφανίστηκε, αλλά το ΝΑΤΟ όχι. Ο Γιέλτσιν πρότεινε να γίνει και η Ρωσία μέλος του ΝΑΤΟ, αλλά αυτό δεν ήταν βεβαίως δυνατόν: ο λόγος ύπαρξης του ΝΑΤΟ ήταν να υποτάξει τη Ρωσία. Μία σφοδρή συζήτηση ακολούθησε σχετικά με το αν τελικά το ΝΑΤΟ είχε λόγο ύπαρξης, από τη στιγμή που η Ρωσία είχε επίσης γίνει μια καπιταλιστική δημοκρατική χώρα. Η ερώτηση δεν απαντήθηκε καταφατικά στην πράξη. Το ΝΑΤΟ έφτασε στα ρωσικά σύνορα, αθετώντας προηγούμενες υποσχέσεις. Δεκατέσσερις πρώην χώρες του Συμφώνου της Βαρσοβίας ενσωματώθηκαν στην αντι-ρωσική συμμαχία. Αμερικανικές πυραυλικές βάσεις τοποθετήθηκαν στην Πολωνία και τη Ρουμανία. Η αιχμαλώτιση της Ουκρανίας ήταν η τελευταία φάση αυτής της επίθεσης. Για κέρδος, αλλά και για να συγκρατήσει τη Ρωσία. Η Ουκρανία δεν έχει γίνει ακόμα μέλος του ΝΑΤΟ, αλλά ξεκίνησε να συμμαχεί στρατηγικά με τη Δύση.
Η εξάπλωση του ΝΑΤΟ σήμαινε μια ταυτόχρονη τεράστια εξάπλωση της αμερικανικής (και της λοιπής δυτικής) πολεμικής βιομηχανίας, επειδή τα νέα μέλη πρέπει να φτιάξουν τα οπλοστάσια, ώστε να συμμορφωθούν με τα στάνταρ του ΝΑΤΟ. Για να εκπληρώσουν αυτές τις εντολές, οι στρατιωτικές δαπάνες της Πολωνίας αυξήθηκαν κατά 60%, από το 2011 μέχρι το 2020, και της Ουγγαρίας κατά 133%, από το 2014 ως το 2020. Η ταμειακή μηχανή σε λειτουργία. Αλλά και η εξάπλωση του ΝΑΤΟ ωθείται επίσης από την αντίληψη πως η Ρωσία, με την στρατιωτική της ισχύ και ειδικά με το πυρηνικό της οπλοστάσιο, παρέμενε μια δυνητική απειλή για την Pax Americana. Η Ρωσία είναι ακόμα η μόνη χώρα εναντίον της οποίας οι ΗΠΑ δεν μπορούν να κηρύξουν πόλεμο, χωρίς να ρισκάρουν τη δική τους ημι-ολοκληρωτική καταστροφή. Όπως ακριβώς και στον Ψυχρό Πόλεμο. Ο οποίος, δηλαδή, δεν έχει τελειώσει. Η στρατηγική της Ουάσιγκτον παρέμενε η ίδια: συγκράτηση (containment). Να συγκρατήσει τη Ρωσία και να μειώσει τη σφαίρα επιρροής της, χωρίς να έλθει σε άμεση σύγκρουση με αυτήν. Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου [του 20ου αιώνα], αυτή η σύγκρουση είχε ως όπλα πραξικοπήματα και εθνικά κινήματα ανεξαρτησίας. Τώρα, η Ουκρανία είναι ο πρόθυμος εθελοντής που θα πεθάνει για την «ελεύθερη Δύση», οδηγημένη από τον «συμπαθητικό» ηθοποιό και εκατομμυριούχο Ζελένσκι, ο οποίος είναι τόσο πολεμοχαρής που, όπως και ο Τσε Γκεβάρα κατά τη διάρκεια της κρίσης των πυραύλων στην Κούβα, θέλει να οξύνει τη σύγκρουση μέχρι κι έναν παγκόσμιο πόλεμο, αν χρειαστεί. Αυτό θα είναι το ρίσκο αν η απαίτησή του [Ζελένσκι] για μία «ζώνη απαγόρευσης πτήσεων» —ένας αεροπορικός πόλεμος μεταξύ Ρωσίας και ΗΠ— έβρισκε πρόθυμα αυτιά. Όπως και ο Τσε, δε θα τα καταφέρει να κάνει αυτό που θέλει. Η άμεση, κατά μέτωπο σύγκρουση είναι ταμπού. Αυτός είναι ένας λόγος γιατί το να κάνουμε παραλληλισμούς με προ-πυρηνικούς πολέμους μπορεί να είναι παραπλανητικό.
Ο εχθρός δεν μπορεί πλέον να αναπαρίσταται ως ο «κομμουνιστικός κίνδυνος», αλλά αυτό δεν κάνει τη Ρωσία μια κανονική καπιταλιστική χώρα σαν τις δικές μας. Οι πλούσιοι εκεί δεν είναι καπιταλιστές, όπως εμείς, αλλά «ολιγάρχες». Ποιοι είναι αυτοί —οι ολιγάρχες; Δισεκατομμυριούχοι, οι οποίοι έγιναν πλούσιοι χάρη στη διαφθορά, την εκμετάλλευση και τη σπέκουλα, και οι οποίοι αρέσκονται στο να επιδεικνύουν την περιουσία τους μέσω της κραυγαλέας κατανάλωσης πολυτέλειας. Με άλλα λόγια, οι ολιγάρχες δεν είναι παρά καπιταλιστές. Το γνωμικό «πίσω από κάθε μεγάλη περιουσία υπάρχει ένα μεγάλο έγκλημα» δεν έχει ανακαλυφθεί στη Ρωσία. Φαίνεται πως εκεί το «μεγάλο έγκλημα» είναι ακόμη αρκετά φρέσκο. Η νέα καπιταλιστική τάξη, στη Ρωσία, αποτελείται, σε μεγάλο βαθμό, από μέλη της παλιάς καπιταλιστικής τάξης, ανθρώπους που ήταν διευθυντές εργοστασίων, πρόεδροι κομμάτων, γραφειοκράτες στην ψευτο-κομμουνιστική ΕΣΣΔ και που τα κατάφεραν ως ληστές, όταν τα κρατικά περιουσιακά στοιχεία ιδιωτικοποιήθηκαν. Η προνομιούχα τάξη παρέμεινε προνομιούχα τάξη, αλλά πλέον ως ιδιοκτήτης ιδιωτικού κεφαλαίου. Τα συμφέροντα των ιδιωτών καπιταλιστών είναι διαπλεκόμενα, αλλά και υποκείμενα, του κρατικού μηχανισμού, τον οποίο ο Πούτιν φαίνεται τώρα να κρατάει σφιχτά στα χέρια του.
Η διάλυση της παλιάς ΕΣΣΔ και η ιδιωτικοποίηση της «κεντρικής εντολής» της κρατικής καπιταλιστικής οικονομίας ήταν το αποτέλεσμα μιας κρίσης που προκλήθηκε, αρχικά, από το συντριπτικό κόστος διατήρησης μιας αυτοκρατορίας και την απροθυμία της εργατικής τάξης να δουλέψει πιο σκληρά για πιο λίγα. Όμως, η επιθυμία μελών της άρχουσας τάξης να είναι όχι μόνο διαχειριστές κεφαλαίου, αλλά επίσης και ιδιοκτήτες ιδιωτικού κεφαλαίου, με πρόσβαση άρα σε όλο το φάσμα δραστηριοτήτων του κεφαλαίου, ήταν και αυτός ένας σημαντικός παράγοντας.
Λεηλάτησαν την οικονομία, ενώ ο μέσος όρος ζωής έπεσε κατακόρυφα. Το ΑΕΠ της Ρωσίας, το 1998, ήταν μόνο λίγο μεγαλύτερο από το ένα τρίτο του ΑΕΠ στην ΕΣΣΔ. Η βιομηχανική παραγωγή μειώθηκε κατά 60%. Αλλά, από το 1999 και εξής, οι τιμές των βασικών εξαγώγιμων προϊόντων της Ρωσίας —πετρέλαιο και φυσικό αέριο— ξεκίνησαν ανοδική πορεία. Αυτό έδωσε ώθηση σε ανάκαμψη, που βελτίωσε τις συνθήκες ζωής. Το κράτος σταθεροποιήθηκε, με τον μηχανισμό ασφάλειας στο κέντρο της εξουσίας. Με τον Πούτιν, έναν πρώην συνταγματάρχη της KGB στο τιμόνι, η Ρωσία άρχισε να ανακτά την αυτοπεποίθησή της. Ο στρατός ξαναχτίστηκε σε τέτοιο βαθμό, που η βιομηχανία όπλων (που τώρα απασχολεί 2.5 εκατομμύρια Ρώσους) ζορίστηκε με ζητήματα υπερπαραγωγής. Ο στρατός επανάφερε, με αιματηρό τρόπο, την τάξη στο εσωτερικό (Τσετσενία), σε συνορεύοντα κράτη (Γεωργία, Καζακστάν) και στο εξωτερικό (Συρία).
Όμως, το 2015, η βιομηχανική παραγωγή ήταν ακόμη κάτω από το επίπεδο του 1990. Μόνο ο τομέας του πετρελαίου και του φυσικού αερίου ξεπερνούσε τα επίπεδα προ της ιδιωτικοποίησης. Εκείνη ωστόσο τη χρονιά, η τιμή του πετρελαίου άρχισε να υποχωρεί ξανά, όπως και η ρωσική οικονομία. Το ΑΕΠ μειώθηκε από 2.29 τρις δολάρια, το 2013, στα 1.48 τρις δολάρια, το 2020, λιγότερο από αυτό του Τέξας.
Επομένως, η πρόκληση στο ρωσικό κεφάλαιο υπήρξε πολυπαραγοντική:
- να υπερασπιστεί τη θέση του στην αγορά της βασικής εξαγωγικής του βιομηχανίας, του πετρελαίου και του φυσικού αερίου
- να μειώσει την εξάρτησή του από αυτό: με τις ανεξέλεγκτες τιμολογιακές διακυμάνσεις και ένα αβέβαιο μέλλον, είναι ένα αναξιόπιστο δεκανίκι για μια σακατεμένη οικονομία
- είτε να συρρικνώσει την υπερπαραγωγή του στην πολεμική βιομηχανία είτε να αυξήσει τη χρήση των προϊόντων της βιομηχανίας αυτής
- να αποκρύψει το γεγονός πως δεν έχει τίποτα να προσφέρει στην εργατική τάξη, να αποπροσανατολίσει τους προλετάριους από τις μίζερες συνθήκες της ζωής τους, συμπεριλαμβάνοντας τους σε μια καμπάνια εθνικής περηφάνιας εναντίον ενός ξένου εχθρού, ο οποίος πρέπει να κατηγορηθεί για τις επιδεινούμενες συνθήκες επιβίωσης.
Να μια συνταγή για ιμπεριαλιστική επιθετικότητα.
Η Ουκρανία είναι ένα θελκτικό λάφυρο. Έχει τα μεγαλύτερα αποθέματα σιδηρομεταλλευμάτων, αέριο και άλλα ορυκτές πηγές, εξαιρετική καλλιεργήσιμη γη, βιομηχανία, ναυπηγική, λιμάνια. Έχει, επίσης, μία σύγχρονη βιομηχανία όπλων, που είναι ανταγωνιστική της ρωσικής, που είναι και ένας λόγος γιατί η Μόσχα επιμένει πως η Ουκρανία πρέπει να «απο-στρατικοποιηθεί». Επιπλέον, υπάρχουν και οι αγωγοί που διοχετεύουν το ρωσικό αέριο και πετρέλαιο, μέσω της Ουκρανίας, στη Δυτική Ευρώπη. Μα και βέβαια η Ρωσία θέλει να τους ελέγχει.
Η Ρωσία παρέχει το 45% όλων των ευρωπαϊκών εισαγωγών φυσικού αερίου μέσω αυτών των αγωγών, αλλά, τα τελευταία χρόνια, οι ΗΠΑ πήραν ένα μέρος της αγοράς της. Η Ρωσία είναι η τρίτη μεγαλύτερη παραγωγός φυσικού αερίου στον κόσμο. Οι ΗΠΑ είναι η μεγαλύτερη και η βιομηχανία αερίου της έχει τεράστια ανάπτυξη, χάρη στους νέους και οικολογικά καταστροφικούς τρόπους εξαγωγής του (διάρρηξη [fracking]). Παρόλα αυτά, οι ΗΠΑ αναζητούν επιθετικά νέες αγορές, μιας που πρόσφατα ο κλάδος είχε πλεονάζουσα παραγωγική ικανότητα. Από το 2018 κι έπειτα, οι εξαγωγές τους στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες και στο Ηνωμένο Βασίλειο αυξάνεται με γοργούς ρυθμούς. Εξαίρεση υπήρξε η Γερμανία, ο τερματικός σταθμός του αγωγού Nordstream 2 κάτω από τη Βαλτική Θάλασσα, που παρακάμπτει την Ουκρανία, δεν είναι σε χρήση για την ώρα και έτσι, όπως τώρα βαίνουν τα πράγματα, μπορεί να μη χρησιμοποιηθεί και ποτέ. Ήταν η ελπίδα της γερμανικής πρωτεύουσας για μια σταθερή, φτηνή παροχή ενέργειας και διευρυμένες σχέσεις με τη Ρωσία, γενικότερα. Τώρα, η Γερμανία είναι πίσω στο κοπάδι, επενδύοντας σε νέους τερματικούς σταθμούς, που θα μπορούν να δέχονται υγροποιημένο αέριο από τις ΗΠΑ.
Τα λιγνιτοκίνητα εργοστάσια της βαριάς μόλυνσης αποκτούν πλέον μια νέα ευκαιρία για ζωή. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε ένα σχέδιο μείωσης των εισαγωγών του φυσικού αερίου [από τη Ρωσία] στα δύο τρίτα, μέχρι τον επόμενο χειμώνα, με στόχο να τις σταματήσει μέχρι το 2027. Αν και αυτός ο στόχος μπορεί να μην επιτευχθεί ολοκληρωτικά, η κατεύθυνση είναι ξεκάθαρη. Στο βαθμό που ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι ένας πόλεμος για την ευρωπαϊκή αγορά ενέργειας -και αυτό είναι ξεκάθαρα μέρος της εικόνας —οι ΗΠΑ έχουν ήδη κερδίσει.
Ο παρών πόλεμος δεν έρχεται από το πουθενά. Η μάχη για την Ουκρανία εξελίσσεται από το 2008. Το 2014, αυτή η μάχη έγινε πόλεμος. Από τότε, οι Ουκρανοί και οι Ρώσοι έχουν κατακλυστεί με πατριωτική προπαγάνδα. Οι Ουκρανοί έχουν τη ατυχία να ζουν σε μια χώρα, που ούτε η Μόσχα ούτε η Ουάσιγκτον θέλουν να παραδώσουν η μία στην άλλη. [Το αδιέξοδο] θυμίζει την κρίση του Βασιλιά Σολομώντα. Δύο γυναίκες διεκδικούν τη μητρότητα ενός παιδιού. Ο Σολομώντας λέει: αφού δεν συμφωνείτε, τότε θα κόψω το μωρό στη μέση και θα σας δώσω από μισό. Σε αυτό, η πραγματική μητέρα είχε απαντήσει: όχι, ας μην το πάρω εγώ, αρκεί να μείνει άθικτο. Στην περίπτωση της Ουκρανίας-μωρού και οι δύο πλευρές λένε: κόψε το στη μέση.
Λιποτάκτησε!
Τα ψεύτικα και τα πραγματικά νέα είναι τώρα τόσο μπερδεμένα, που είναι δύσκολο να καταλάβεις τι ακριβώς γίνεται στην Ουκρανία και τη Ρωσία. Για παράδειγμα, μας είπαν πως, στις 27 Φεβρουαρίου 2022, δεκατρείς Ουκρανοί στρατιώτες στο Φιδονήσι [της Μαύρης Θάλασσας] προτίμησαν να πεθάνουν για την πατρίδα τους. «Άντε γαμηθείτε», απάντησαν στην απαίτηση ενός ρωσικού πολεμικού πλοίου να παραδοθούν. Στα ουκρανικά και σε όλα τα δυτικά ΜΜΕ ο ηρωισμός τους εξυμνήθηκε ως τον ουρανό. Οι ηρωικές τους προτομές είχαν ήδη παραγγελθεί -σχηματικά μιλώντας. Ήταν, άραγε, αυτοί οι φαντάροι τόσο ναρκωμένοι από την προπαγάνδα, που προτίμησαν να ασπαστούν έναν άχρηστο θάνατο; Ήλπιζαν να ανταμειφθούν μετά θάνατον, όπως οι βομβιστές αυτοκτονίας; Κανέναν δεν θα ωφελούσε ο θάνατός τους. Δεν θα έπρεπε να τιμηθούν ως ήρωες, αλλά να θρηνηθούν ως θύματα πατριωτικής τρέλας.
Ευτυχώς, αποδείχθηκε αρκετά γρήγορα πως οι φαντάροι τελικά έπραξαν σοφά και παραδόθηκαν. Πάλι καλά. Ακόμη και αφού τους έδειξαν ζωντανούς και σώους στη ρωσική τηλεόραση, πολλά ΜΜΕ στη Δύση δεν το ανέφεραν.
Το να πολεμάει για τη πατρίδα δεν είναι στο συμφέρον του μεγαλύτερου τμήματος του πληθυσμού στην Ουκρανία. Όποια κι αν είναι τα πλεονεκτήματα του να ζεις σε μία χώρα ενσωματωμένη στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ, δεν είναι πιο σημαντικά από τα μειονεκτήματα του πολέμου. Όταν σε μερικές βδομάδες, μήνες ή και χρόνια, τα όπλα θα σιγήσουν και ο καπνός πάνω από τις βομβαρδισμένες πόλεις εξαφανιστεί, οι Ουκρανοί θα έχουν μια δηλητηριασμένη χώρα, γεμάτη ερείπια και μαζικούς τάφους. Και οι δυτικές χώρες θα είναι λιγότερο οικονομικά γενναιόδωρες για την ανοικοδόμηση από ό,τι είναι τώρα με την παροχή όπλων.
Ας υποθέσουμε πως η Ουκρανία «κερδίζει» τον πόλεμο, τι θα έχουν κερδίσει οι άνθρωποι; Την «τιμή του κράτους»; Την ελευθερία; Αφού τελειώσει ο πόλεμος, οι ίδιοι οι ουκρανοί ολιγάρχες θα είναι ακόμη πλούσιοι, ενώ βαθιά εξαθλίωση περιμένει τους «απλούς» Ουκρανούς.
Τα καλύτερα νέα που έχουμε ακούσει είναι πως οι Ρώσοι στρατιώτες σαμποτάρουν το δικό τους πολεμικό εξοπλισμό και λιποτακτούν. Το πόσοι ακριβώς λιποτάκτησαν δεν είναι γνωστό. Μπορούμε μόνο να ελπίζουμε πως η λιποταξία θα είναι μαζική. Και στις δύο πλευρές. Πως οι Ρώσοι και οι Ουκρανοί φαντάροι αδελφοποιούνται και στρέφουν τα όπλα τους εναντίον των εχθρών τους, που τους έστειλαν στο θάνατο. Πως οι Ρώσοι και οι Ουκρανοί εργάτες απεργούν ενάντια στον πόλεμο. Οι διαδηλωτές και διαδηλώτριες υπέρ της ειρήνης δεν μπορούν να σταματήσουν τον πόλεμο, αν οι λαοί συνεχίζουν να ανέχονται τον πόλεμο με όλες του τις συνέπειες. Το σταμάτημα του πολέμου μπορεί να καταστεί πιθανό μόνο όταν η μεγάλη μάζα, η εργατική τάξη, στρέφεται εναντίον του πολέμου. Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος σταμάτησε από την εξέγερση της εργατικής τάξης εναντίον του πολέμου, πρώτα στη Ρωσία το 1917 και ένα χρόνο αργότερα, στη Γερμανία. Η έκβαση αυτή, όμως, έλαβε χώρα πολύ καιρό πριν. Σήμερα, δεν υπάρχει μια ατμόσφαιρα μαζικής εξέγερσης, αλλά οι καταστροφικές συνέπειες του πολέμου μπορεί να ξυπνήσουν έναν κοιμώμενο γίγαντα.
Και στη Ρωσία και στην Ουκρανία, το κενό μεταξύ πλούσιων και φτωχών έχει μεγαλώσει απότομα. Και στις δύο χώρες, οι «ολιγάρχες» (συμπεριλαμβανομένων των Πούτιν και Ζελένσκι) κρύβουν τις περιουσίες τους σε offshore φορολογικούς παραδείσους και πληρώνουν λίγους ή καθόλου φόρους. Εν τω μεταξύ, οι μέσοι πραγματικοί μισθοί στην Ουκρανία δεν έχουν αυξηθεί εδώ και δώδεκα χρόνια, ενώ οι τιμές έχουν αυξηθεί κατακόρυφα. Οι κοινωνικές δαπάνες έχουν μειωθεί από διαδοχικές ουκρανικές κυβερνήσεις, από 20% του προϋπολογισμού σε 13%, σήμερα. Το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού ήταν ήδη φτωχό και θα είναι πολύ φτωχότερο μετά τον πόλεμο. Τα συμφέροντά του και τα συμφέροντα της άρχουσας τάξης δεν είναι τα ίδια. Στην Ουκρανία, Ρώσοι και Ουκρανοί φαντάροι αλληλοσκοτώνονται για συμφέροντα που είναι ανταγωνιστικά στα δικά τους.
Μία σύμπτωση;
Δεν ξέρουμε πώς θα τελειώσει αυτός ο πόλεμος. Ίσως να υπάρξει κάποιου είδους συνθηκολόγηση, που θα επιτρέψει και στα δύο στρατόπεδα να ισχυριστούν πως έχουν κερδίσει και, ίσως, αυτό στην πραγματικότητα απλά επιτρέψει να πάρουμε μια ανάσα κατά την προσμονή του επόμενου πολέμου.
Από τη «Μεγάλη Ύφεση» του 2008 και εξής, η παγκόσμια οικονομία βρίσκεται σε μεγάλη κρίση. Η παγκόσμια αποδοτικότητα κέρδους (profitability) έπεσε σε σχεδόν ιστορικά χαμηλά. Η κατάρρευση αποσοβήθηκε με την έκδοση γιγαντιαίων ποσοτήτων χρημάτων και δανείων που υποθήκευαν το μέλλον. Όταν άλλαξε ο αιώνας, το 2000, το παγκόσμιο χρέος ήταν $84 τρις. Όταν ξεκίνησε η κρίση του 2008, το κοντέρ ήταν στα $173 τρις. Έκτοτε, αυξήθηκε κατά 71%, δηλαδή ανήλθε σε $296 τρις, το 2021. Αυτό το ποσό αποτελεί το 353% του συνολικού ποσού του ετήσιου εισοδήματος όλων των χωρών μαζί!
Ο πληθωρισμός απογειώνεται και δεν υπάρχει σχέδιο, δεν υπάρχει προοπτική να ξεφύγουμε από αυτό με κάποιο «κανονικό» τρόπο. Η αύξηση ή μείωση των φόρων, η εξώθηση ή ο έλεγχος δαπανών, η μείωση ή διεύρυνση της προσφοράς χρήματος, τίποτα από αυτά δε δουλεύει ενάντια σε μια κρίση του συστήματος, που εξαρτάται από την ανάπτυξη και την συσσώρευση αξίας, αλλά αδυνατεί να τις πραγματοποιήσει. Η αποκατάσταση ευνοϊκών συνθηκών για τη συσσώρευση αξίας απαιτεί και μια απαξία του παρόντος κεφαλαίου, την εξάλειψη του «καμένου ξύλου» σε μαζική κλίμακα. Είναι, άραγε, απλή σύμπτωση το ότι, στην ίδια περίοδο αυξανόμενης οικονομικής ανασφάλειας/επισφάλειας και απεγνωσμένης κρίσης, η παγκόσμια στρατιωτική δαπάνη μεγάλωνε χρόνο με το χρόνο και ότι ο αριθμός των στρατιωτικών διενέξεων αυξήθηκε επίσης κατακόρυφα;
Οι πόλεμοι μαίνονται και οι εντάσεις πολλαπλασιάζονται σε κάθε ήπειρο. Οι ΗΠΑ και η Κίνα έχουν επιταχύνει τις εξοπλιστικές τους προσπάθειες, φέρνοντας το αντίπαλο δέος ως δικαιολογία. Η παγκόσμια εξοπλιστική δαπάνη αυξήθηκε κατά 9.3% (σε σταθερά δολαρίου), την τελευταία δεκαετία, και τώρα φτάνει στα $2 τρις, ετησίως. Οι ΗΠΑ ξοδεύουν κατά πολύ το περισσότερο (778$ δις το 2020, ετήσια αύξηση της τάξης του 4.4%), κάνοντας όλους τους άλλους να φαίνονται μικροί, συμπεριλαμβανομένης και της Ρωσίας (61 δις το 2020, μια αύξηση της τάξεως του 2.5%). Η συνολική στρατιωτική δαπάνη στην Ευρώπη ήταν 16% μεγαλύτερη από το 2011. Ακόμη και η ύφεση που προκλήθηκε από την πανδημία, δεν έβαλε φρένο σε αυτή τη νέα τάση. Το 2020 και ενώ το παγκόσμιο ΑΕΠ συρρικνώθηκε κατά 4.4.%, οι παγκόσμιες εξοπλιστικές δαπάνες αυξήθηκαν κατά 3.9% και, το 2021, κατά 3.4%. Ο πόλεμος στην Ουκρανία επιταχύνει τη διαδικασία. Οι μπίζνες για τους παραγωγούς όπλων θα ανθίσουν τα επόμενα χρόνια.
Η Ευρώπη είναι και πάλι ο τόπος μιας πιθανής παγκόσμιας λαίλαπας. Υπάρχουν, ωστόσο, σημαντικές διαφορές συγκριτικά με αντίστοιχες στιγμές στην ιστορία του τελευταίου αιώνα. Πρώτον: Ο παράγοντας των πυρηνικών βάζει φρένο στην κλιμάκωση. Δεύτερη διαφορά: η οικονομία είναι περισσότερο παγκόσμια από ποτέ. Τα συμφέροντα είναι διαπλεκόμενα. Δεν μπορείς να τιμωρείς τον εχθρό σου οικονομικά, χωρίς να κόβεις και κομμάτι από τη δική σου σάρκα. Η Ρωσία είναι η ενδέκατη μεγαλύτερη οικονομία και οι βασικές της εξαγωγές, το πετρέλαιο και το αέριο, δεν συμπεριλήφθηκαν, μέχρι στιγμής, στις κυρώσεις. Ενώ η Ευρώπη στέλνει μαζικά όπλα στην Ουκρανία για να πολεμήσει τη Ρωσία, το ρωσικό πετρέλαιο συνεχίζει να ρέει στην Ευρώπη, μέσω της Ουκρανίας. Αυτή η αμοιβαία εξάρτηση περιορίζει την κλιμάκωση.
Αλλά και αυτά τα δύο φρένα στην κλιμάκωση, δεν αποτελούν κάποια θωρακισμένη εγγύηση. Η κόκκινη γραμμή, που υποτίθεται ότι δεν πρέπει να διασχίσουν οι στρατιωτικές δυνάμεις, μπορεί να αναχθεί σε θέμα ερμηνείας, ειδικά για την πλευρά που χάνει. Η Ρωσία δημοσίευσε πρόσφατο Προεδρικό Διάταγμα, του 2020, σχετικά με την πυρηνική αποτροπή, κατεβάζοντας τον πήχη χρήσης πυρηνικών «στην αποφυγή κλιμάκωσης στρατιωτικών δράσεων και τον τερματισμό τέτοιων δράσεων, σε συνθήκες που είναι μη αποδεκτές για τη Ρωσία και τους συμμάχους της». Ο πήχης μπορεί, εξάλλου, να χαμηλώνει μέσω της χρήσης «βρόμικων βομβών» (που περιέχουν συμβατικά εκρηκτικά με ραδιενεργό υλικό), χημικά ή βιολογικά όπλα. Το βήμα, λοιπόν, από την κλιμάκωση μέχρι την χρήση τακτικών πυρηνικών όπλων ίσως αποδειχτεί όχι και τόσο μεγάλο. Και ούτω καθεξής. Και θα ήταν ηλίθιο να πιστεύει κανείς ότι η άρχουσα τάξη διαθέτει την απαιτούμενη λογική για την αποφυγή μιας τέτοιας εξέλιξης.
Τα διαπλεκόμενα οικονομικά συμφέροντα επίσης δεν είναι εγγύηση. Αυτό ακριβώς είναι που η παρούσα στιγμή καθιστά σαφές. Ο πόλεμος είναι καταστροφικός για τις οικονομίες της Ουκρανίας και της Ρωσίας. Συνεπώς, η καπιταλιστική τάξη και στις δύο χώρες θα αποκομίζει λιγότερα οικονομικά κέρδη. Η παγκόσμια οικονομία στο σύνολό της θα υποφέρει και αυτή. Ειδικά από τις οικονομικές κυρώσεις, οι οποίες ήταν απροσδόκητες στην σκληρότητά τους. Είναι όλα τα σενάρια άσχημα για το μηχανισμό του κέρδους και, παρόλα αυτά, είναι ο ίδιος ο μηχανισμός του κέρδους που τα θέτει σε λειτουργία. Ο πόλεμος και οι κυρώσεις θα επιταχυνθούν και θα βαθύνουν την επερχόμενη ύφεση, η οποία ούτως ή άλλως γινόταν αναπόφευκτη. Τώρα μπορούν να τα ρίξουν στον πόλεμο. Ο Μπάιντεν θα το αποκαλέσει «η ύφεση του Πούτιν». Ο Πούτιν θα κατηγορήσει για την ύφεση τον οικονομικό πόλεμο της Δύσης στη Ρωσία.
Η σκλήρυνση του καθεστώτος κυρώσεων μετά τον πόλεμο θα σημαίνει και προετοιμασία για μια μελλοντική σύγκρουση. Θα σημαίνει πως, στην παρούσα δυναμική του καπιταλισμού, τα κέρδη θυσιάζονται για να κερδηθεί ένας πόλεμος. Όντας προστατευτικές, οι κυρώσεις είναι αντίθετες με την παγκοσμιοποιημένη τάση της αναζήτησης κερδοφορίας. Οι εμπορικές σχέσεις [θα] είναι διαλυμένες, οι υλικοτεχνικές σχέσεις σε ρήξη. Αλλά, στην πολεμική οικονομία μπορούν να αναδιοργανωθούν. Οι εκάστοτε στόχοι των κυρώσεων —η Ρωσία, το Ιράν, η Βόρεια Κορέα και στο μέλλον πιθανώς η Κίνα —μπορούν να συνασπιστούν εναντίον ενός κοινού εχθρού. Οι γεωστρατηγικές συνέπειες του πολέμου θα είναι το αντικείμενο ενός άλλου άρθρου. Αυτό που πρέπει εδώ να τονιστεί είναι πως δεν μπορούμε να εμπιστευτούμε την παγκοσμιοποίηση να μας σώσει από έναν παγκόσμιο πόλεμο.
Αλλά, υπάρχει και μια τρίτη, κρίσιμη διαφορά με τις πολεμικές στιγμές του παρελθόντος. Έχει να κάνει με τη συνείδηση. Αυτό που χρειάζεται η άρχουσα τάξη ώστε να υποβάλει όλον τον πληθυσμό της σε μια πολεμική προσπάθεια/δυναμική είναι η καταστροφή της ταξικής συνείδησης, η εξατομίκευση των ανθρώπων και η ένωσή τους γύρω από την ψεύτικη κοινότητα του έθνους. Ο Πούτιν δεν τα έχει καταφέρει ακόμα. Δεν έχει τους Ρώσους στο τσεπάκι του, όπως είχε ο Χίτλερ τους Γερμανούς. Είναι αλήθεια πως, παρά τις αναρίθμητες διαδηλώσεις στη Ρωσία ενάντια στον πόλεμο, η αντίσταση εναντίον του παρέμεινε, ως τώρα, χαμηλή. Αλλά, οι πατριωτικές διαδηλώσεις υπέρ του Πούτιν δεν φάνηκαν πουθενά, εκτός από τη μαζική συνάντηση (18 Μάρτη), όπου πολλοί πιέστηκαν από το κράτος να συμμετέχουν. Ο Πούτιν, παρά τις στρατιωτικές του ικανότητες, δεν μπορεί να κλιμακώσει τον πόλεμο όπως ο Χίτλερ, γιατί ο ιδεολογικός του έλεγχος είναι πολύ ασθενής. Από την άλλη πλευρά, γι’ αυτό και πρέπει να κλιμακώσει: χωρίς μια νίκη, ρισκάρει να πέσει από το βάθρο της εξουσίας του, όπως η αργεντίνικη χούντα, αμέσως μετά την ήττα στα νησιά Φώκλαντ.
Όμοια, στις περισσότερες από τις υπόλοιπες χώρες με μια παράδοση στους κοινωνικούς αγώνες, ο ιδεολογικός έλεγχος είναι πολύ ασθενής για να παρασύρει σύσσωμο τον πληθυσμό σε ένα μεγάλο πόλεμο. Αλλά δουλεύεται. Πλαθόμαστε προς αυτήν την κατεύθυνση. Μαθαίνουμε να τιμούμε τους στρατιώτες ως ήρωες ξανά, μαθαίνουμε να επευφημούμε ξανά τις νίκες τους στο πεδίο της μάχης, μαθαίνουμε να δεχόμαστε πως πρέπει να θυσιαστούμε για το πολεμικό επιχειρείν. Και, ενώ δεν υπάρχουν εθνικές λύσεις σε κανένα από τα προβλήματά μας —οικονομική κρίση, κλιματική καταστροφή, πανδημίες, εξαθλίωση κ.λπ.— μαθαίνουμε πως δεν υπάρχει κάτι πιο όμορφο από το να πολεμάμε για τα σύνορά μας, να πεθαίνουμε για την πατρίδα.
Ας μην αφεθούμε στο να μας καθοδηγήσουν. Όπως συμπέρανε ο Karl Liebknecht στο κάλεσμά του σε μια επαναστατική ηττοπάθεια το 1915: «Αρκετά με τη σφαγή! Κάτω οι πολεμοκάπηλοι, εδώ και στο εξωτερικό! Τέλος στη γενοκτονία!»
