Από την ομάδα ΑΤΟΝΑΛ στο θέατρο του Νέου Κόσμου σε σκηνοθεσία Σοφίας Μαραθάκη
Παρακολουθώ τη δουλειά της Σοφίας Μαραθάκη και της ομάδας ΑΤΟΝΑΛ από το 2016, όταν είδα μια περίφημη παράσταση (Ο Φίλιπ Γκλας αγοράζει μια φρατζόλα ψωμί) όπου χάρηκα την σκηνοθετική ευρηματικότητα αλλά και την καλή χρήση των γνώσεων της σκηνοθέτριας από την ιστορία του θεάτρου που της επέτρεπαν ωραία παιχνίδια και συμβολισμούς. Έκτοτε είδα πολλές παραστάσεις της Μαραθάκη, απ’ τις οποίες κάθε φορά έφευγα με ευδαίμονα διάθεση και γεμάτη ψυχή. Αναφέρω ενδεικτικά τη Φιλονικία του Μαριβώ, τον Γενικό Γραμματέα του Ηλία Καπετανάκη, την Ουτοπία του Ουγκώ, τον Λάμπρο του Σολωμού, το Δάσος, σύνθεση δική της πάνω στο οικολογικό πρόβλημα. Από την παράθεση των τίτλων και των συγγραφέων είναι φανερό πως πρόκειται για καλλιτέχνιδα που δεν εφησυχάζει αλλά πειραματίζεται διαρκώς -και αποτελεσματικά – με κείμενα, συγγραφείς, θεατρικούς δρόμους. Οι επιλογές της είναι τολμηρές και, ενώ με μια πρώτη ματιά δείχνουν να μην έχουν κοινό σημείο, ένα πιο προσεκτικό ψάξιμο μας οδηγεί να δούμε πως ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για την ανθρώπινη ταυτότητα και την επικοινωνία, για την ανακύκλωση των λαθών που οδηγούν σε πολυποίκιλες πτώσεις, εξ ου και το διαρκές φλερτ των παραστάσεών της με το παιγνιώδες, το σατιρικό και το παράλογο.
Τελευταία δουλειά των ΑΤΟΝΑΛ και της Μαραθάκη το έργο του Θόρντον Ουάϊλντερ Με νύχια και με δόντια. Ο συγγραφέας είναι γνωστός στο ελληνικό κοινό κυρίως από το έργο του Η μικρή μας πόλη που ανεβαίνει συχνά πυκνά από επαγγελματικές και ερασιτεχνικές ομάδες, ενώ επίσης γνώριμη είναι και η Προξενήτρα του (που έγινε μιούζικαλ στον κινηματογράφο με τον τίτλο Hellow Dolly!). Στα ελληνικά έχουν μεταφραστεί και μυθιστορήματά του. Ο τίτλος Με νύχια και με δόντια είναι πρόταση του Αλέξη Καλοφωληά που φιλοτέχνησε μια νέα ενδιαφέρουσα μετάφραση ειδικά για την παράσταση αυτή. Ο αγγλικός τίτλος είναι The skin of our teeth, μια φράση που σημαίνει περίπου ό,τι το ελληνικό «παρά τρίχα». Ωστόσο η έκφραση μας θυμίζει την αγγλική μετάφραση της φράσης από το Βιβλίο του Ιώβ (19,20) «(ἐν δέρματί μου ἐσάπησαν αἱ σάρκες μου,) τὰ δὲ ὀστᾶ μου ἐν ὀδοῦσιν ἔχεται» [(κάτω απ’ το δέρμα μου εσάπησαν οι σάρκες μου) τα δόντια κρέμονται από τα κόκκαλα του στόματός μου]. Την φράση απευθύνει ο Ιώβ στους φίλους του που έχουν έρθει να τον επισκεφτούν και με σκληρότητα τον κατηγορούν πως για τις συμφορές του ευθύνονται οι αμαρτίες του, ενώ εκείνος τις θεωρεί δωρεά του Θεού. Η επιλογή του τίτλου και οι παλαιοδιαθηκικές υποδηλώσεις του δεν είναι καθόλου τυχαίες, όπως θα δούμε παρακάτω.
Το έργο γράφτηκε το 1942, ανέβηκε την ίδια χρονιά στο Μπρόντγουέη από τον Ελία Καζάν και χάρισε στον συγγραφέα το τρίτο του Πούλιτζερ και τη μεγάλη ανταπόκριση του κοινού. Και εδώ, όπως γενικά στη δραματουργία του Ουάιλντερ, στόχος του είναι να αναδιφήσει την ανθρώπινη ψυχή και να φέρει στο φως τις κρυμμένες αλήθειες αυτού που ονομάζει «ανθρώπινης φύση». Για τον αμερικανό δραματουργό, μέσα σε ένα κόσμο που απειλείται συνεχώς από φυσικές αλλά κυρίως προκαλούμενες από τον άνθρωπο καταστροφές, η λύση είναι η αισιοδοξία, η ανθρωπιά και η αλληλεγγύη. Στο συγκεκριμένο έργο παρακολουθούμε την οικογένεια του κ. Ανθρώπου (Antrobus στα αγγλικά, προφανής η σχέση με το ελληνικό «άνθρωπος») να προσπαθεί να επιβιώσει μέσα στο χρόνο από καταστροφή σε καταστροφή. Οι χαρακτήρες εκκινούν από τα βιβλικά αρχέτυπα της Γένεσης, ο κ. Άνθρωπος είναι η μετεξέλιξη του Αδάμ, η γυναίκα του, της Εύας, που παίρνει τα χαρακτηριστικά της Αιώνιας Μητέρας, της υπερπροστατευτικής, κάποτε υστερικής μανούλας. Στην αρχή είναι ένα τυπικό μεσοαστικό αμερικάνικο ζευγάρι του Μεσοπολέμου- η αρχή της αγίας οικογένειας, κύτταρο του καπιταλισμού, προφήτες και προστάτες της ιδιοκτησίας. Γρήγορα θα μάθουμε όμως ότι είναι παντρεμένοι 5000 χρόνια και θα ακούσουμε ότι στην αυλή τους βρίσκονται μαμούθ και δεινόσαυροι. Έχουν δυο παιδιά, τον Χένρι, που παλιά τον φώναζαν Κάιν, και αντιπροσωπεύει το μίσος και την καταστροφή και την Γκλάντις που είναι το σύμβολο της γονιμικής δύναμης. Δίπλα στην οικογένεια η χαριτωμένη και λίγο διαβολική υπηρετριούλα, η Σαμπίνα στο ρόλο μιας αστείας βαμπ Λιλήθ. Πέραν αυτών στροβιλίζεται ένα πανδαιμόνιο προσώπων και καταστάσεων που δημιουργούν ένα φανταστικό και πολύ ενδιαφέρον σύμπαν, στο οποίο συνυπάρχουν ο Πλάτωνας, ο Μωυσής, ο θεσμός των καλλιστείων, οι αμερικάνικες προεδρικές εκλογές… Οι χρονικές περίοδοι χάνονται η μια μέσα στην άλλη, ο χρόνος, για τον συγγραφέα, εδώ είναι μια ροή μέσα στην οποία οι κύριοι Άνθρωποι μπαινοβγαίνουν. Το σταθερό στοιχείο είναι ο κίνδυνος μιας καταστροφής που τους απειλεί μόνιμα και από την οποία προσπαθούν να ξεφύγουν. Και τα καταφέρνουν. Παλεύοντας κυριολεκτικά με νύχια και με δόντια και πάντα παρά τρίχα. Έτσι το έργο γίνεται μια τεράστια σατιρική (με διάχυτες τις πινελιές του τραγικού) παραβολή της πορείας των ανθρώπων πάνω στη γη, εξόχως ανακατεμένη, αλλά με προεξάρχοντα στοιχεία την πατριαρχία, την πάλη με το περιβάλλον, την αρρώστια, τον πόλεμο, την καταστροφή, την υποταγή και την ελπίδα.
Η δράση ξεδιπλώνεται, λοιπόν, χωρίς ίχνος ρεαλισμού στον χώρο και τον χρόνο. Τα μεταθεατρικά στοιχεία, ένας θίασος που παριστάνει τις περιπέτειες των κυρίων Ανθρώπων ενώ παρουσιάζει και τα δικά του προβλήματα επιβίωσης, φτιάχνουν γοητευτικά μείγματα που θυμίζουν το χωνευτήρι της αμερικάνικης πραγματικότητας του Μεσοπολέμου αλλά και του σύγχρονου μας δυτικού κόσμου.
Το κλίμα βαραίνει και αποφορτίζεται, οι ηθοποιοί βγαίνουν από το ρόλο και σχολιάζουν, επανέρχονται στο ρόλο τους, δημιουργώντας μια ανατρεπτική, πολύ μακριά από τη δυτική, σύλληψη της έννοιας του χώρου και του χρόνου και προτείνοντας μια ανάγνωση της Ιστορίας που δεν έχει σε τίποτε να κάνει με την κλασική γραμμική πορεία και τις αφηγήσεις που παράγει. Η πειραματική δραματουργική φόρμα εδώ, όπως και σε άλλα έργα του, τελικά δημιουργεί ένα κλίμα αισιοδοξίας για τον άνθρωπο και το μέλλον του.
Η Σοφία Μαραθάκη διάβασε με προσοχή το έργο και σκηνοθέτησε με κέφι την παράσταση, προσέχοντας πολύ την ισορροπία ανάμεσα στην αναπαράσταση της ιστορίας και τις κοινωνικές και οντολογικές υποδηλώσεις της. Επέτρεψε να φανούν έκδηλα τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά του τόπου καταγωγής των ηρώων του έργου, αλλά χωρίς αυτό να σκιάσει την ανάδειξή τους ως συμβόλων ενός τρόπου ζωής και ενός οικονομικού συστήματος. Ανέδειξε επίσης τα σατιρικά στοιχεία και το υπόγειο, έξυπνο χιούμορ του συγγραφέα, αλλά και τους χυμούς των προβληματισμών του που συναντήθηκαν με τους δικούς της: ζούμε το παρόν κάθε φορά χωρίς να θυμόμαστε πως ανάλογα «παρόντα» προϋπήρξαν, πως το δικό μας παρόν σχετίζεται, κάποτε και αιτιολογείται από τα «παρόντα» που προηγήθηκαν. Οι αναλογίες των λαθών είναι μεγάλες, μας λέει, και οδηγούν σε παρόμοιες καταστροφές την ανθρωπότητα. Αν το συνειδητοποιήσει ο άνθρωπος, υπάρχει ελπίδα για ένα καλύτερο κόσμο. Η παράσταση έχει ζωντάνια και νεανικότητα, γρήγορους ρυθμούς και φροντισμένη κίνηση.
Οι σκηνοθετικές επιλογές βρήκαν συμπαραστάτες μια άξια ομάδα έμπειρων ηθοποιών που δούλεψαν τους ρόλους τους με προσοχή και συνέπεια. Τους αναφέρω αλφαβητικά, όπως επιμένουν να κάνουν και οι ίδιοι στις αφίσες και τα δελτία τύπου της παράστασης: Βασίλης Καλφάκης, Νάντια Κατσούρα, Ελεάνα Καυκαλά, Γιώργος Λόξας, Σοφία Μαραθάκη, Μάριος Παναγιώτου, Μαρία Παρασύρη και Γιώργος Σύρμας. Η Βρισηίδα Σολωμού δίδαξε την κίνηση. Ο Σάκης Μπιρμπίλης φώτισε την παράσταση. Οι μουσικές επιλογές του Βασίλη Τζαβάρα έστησαν δυναμικά ηχητικά τοπία.
1 σχόλιο
Comments are closed.