Διαδηλωτές γεμίζουν τους δρόμους της Μπογκοτά στο πλαίσιο των εθνικών απεργιακών κινητοποιήσεων (Φωτογραφία: AFP).

Συνέντευξη με τον Σεμπαστιάν Ροντέρος*

Την συνέντευξη πήρε ο Ούγκο Αλμπουκέρκε**, 18.05.22

Μετάφραση: Α.Λ. – Πηγή: https://jacobinlat.com

 

Εν μέσω σαμποτάζ και απειλών, ο υποψήφιος της Αριστεράς Γκουστάβο Πέτρο προηγείται στην προεδρική κούρσα στην Κολομβία. Η νίκη του θα αποτελούσε ένα πρωτοφανές κατόρθωμα για το προοδευτικό στρατόπεδο στη δεύτερη πολυπληθέστερη χώρα της Νότιας Αμερικής.

Tην 29η Μαΐου, οι Κολομβιανοί θα προσέλθουν στις κάλπες για τον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών. Ο Γκουστάβο Πέτρο, ο υποψήφιος της Αριστεράς, είναι ο αδιαμφισβήτητος πρωταγωνιστής των δημοσκοπήσεων. Είναι η απόδειξη ότι τα πράγματα έχουν αλλάξει πολύ (και μπορούν να αλλάξουν ακόμη περισσότερο).

Η Κολομβία βίωσε δεκαετίες εμφυλίου πολέμου, που δημιούργησε εκατομμύρια πρόσφυγες και αποτέλεσε επίσης τη βάση διώξεων που στάθηκαν εμπόδιο στην εκλογική συμμετοχή της Αριστεράς. Ωστόσο, οι Ειρηνευτικές Συμφωνίες του 2016 άλλαξαν την ισορροπία δυνάμεων στη χώρα, διευρύνοντας τους ορίζοντες της Αριστεράς και των κοινωνικών κινημάτων.

Το 2018, ο κόσμος έγινε μάρτυρας της αναπάντεχης άφιξης στο δεύτερο εκλογικό γύρο του Γκουστάβο Πέτρο, ενός πρώην αντάρτη που συνδέεται με την προοδευτική πτέρυγα της Καθολικής Εκκλησίας. Τώρα, το 2022, γίνεται λόγος για πιθανή νίκη του, η οποία θα μπορούσε να τερματίσει την πιο επιτυχημένη ολιγαρχική ηγεμονία της Λατινικής Αμερικής, που χρονολογείται από την εποχή της αποικιοκρατίας.

Η Αριστερά μπαίνει στο παιχνίδι ισχυρότερη από ποτέ. Πρόκειται, ωστόσο, για ένα πολύ δύσκολο σκηνικό, το οποίο χαρακτηρίζεται από τις συνεχείς παρεμβάσεις του υπερσυντηρητικού προέδρου Ιβάν Ντούκε υπέρ του υποψηφίου του, Φεδερίκο Γκουτιέρες ή «Φίκο» (Federico “Fico” Gutiérrez). Επιπλέον, γίναμε μάρτυρες παράνομων παρεμβάσεων από εισαγγελείς, απειλών από τον διοικητή των Ενόπλων Δυνάμεων, ακόμη και της αποκάλυψης παραστρατιωτικών σχεδίων για τη δολοφονία του Πέτρο [και της συνυποψήφιας για τη θέση της Αντιπροέδρου, Φράνσια Μάρκες (Francia Márquez)].

Η ιστορία της Κολομβίας συχνά καθιστά τα σενάρια που περιγράφει ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες περισσότερο αληθινά παρά μαγικά. Ο Ούγκο Αλμπουρκέρκε (Hugo Albuquerque), εκδότης του Jacobin Brazil, μίλησε με τον Κολομβιανό πολιτικό αναλυτή Σεβαστιάν Ροντέρος (Sebastián Ronderos), για να κατανοήσει τα αινίγματα της αδελφής χώρας, που είναι τόσο κοντά και ταυτόχρονα τόσο μακρινή και ιδιαίτερη.

-Ο Γκουστάβο Πέτρο προηγείται στις δημοσκοπήσεις για τις προεδρικές εκλογές στην Κολομβία, με αρκετές πιθανότητες να κερδίσει στον πρώτο γύρο και αναμφίβολα είναι το φαβορί, αν η κούρσα πάει σε δεύτερο γύρο. Ποια είναι η ανάλυσή σας για τον Πέτρο και το πολιτικό του κίνημα;

Ο Γκουστάβο Πέτρο είναι διανοούμενος και πρώην μέλος του αντάρτικου κινήματος M-19. Ήταν βουλευτής της αντιπολίτευσης επί προεδρίας του δεξιού ηγέτη Άλβαρο Ουρίμπε. Από το 2012 έως το 2015, ήταν δήμαρχος της Μπογκοτά και απολάμβανε ευρείας λαϊκής υποστήριξης. Ακριβώς από αυτές τις εμπειρίες, ο Πέτρο έχει διαμορφωθεί ως η κύρια μορφή της αντιπολίτευσης στον ουριμπισμό, χτίζοντας τα θεμέλια για την εδραίωση ενός πολιτικού σχεδίου εθνικής εμβέλειας. Η δυναμική της κολομβιανής ιστορίας μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε τη φύση του πετρισμού ως πολιτικό φαινόμενο.

Μεταξύ των κεντρικών στοιχείων της εθνικής πολιτικής είναι το ζήτημα της γης –η μεγάλη κινητήρια δύναμη πίσω από τους πολυάριθμους εμφυλίους πολέμους στην Κολομβία, από τον 19ο αιώνα. Οι ελίτ των γαιοκτημόνων γίνονται κυρίαρχες μέσα από μια διαδικασία εκτοπισμών, απαλλοτριώσεων και συσσώρευσης παραγωγικής γης. Αυτό είναι θεμελιώδες για τη διαμεσολάβηση –σχεδόν συμβίωση– μεταξύ των εμπόρων ναρκωτικών, των στρατηγών και των πολιτικών στα τέλη του 20ου αιώνα, οι οποίοι αποτελούν ένα πραγματικό μέσο για τη διατήρηση και την αναδιάρθρωση των συμφερόντων των κυρίαρχων τάξεων.

Το δεύτερο στοιχείο που επισημαίνω είναι το ζήτημα του κολομβιανού φιλελευθερισμού, ενός εξαιρετικά διφορούμενου πολιτικού χώρου, παρόλο που αποτελεί το περιβάλλον μέσω του οποίου περνούν σε θεσμικό επίπεδο τα λαϊκά αιτήματα. Μπορούμε να επισημάνουμε, για παράδειγμα, την πρώτη προσπάθεια επιβολής φόρων στους μεγαλοϊδιοκτήτες παραγωγικής γης, κατά την Επανάσταση του Μαρτίου, του Αλφόνσο Πέρες Πουμαρέχο (Alfonso López Pumarejo, πρόεδρος 1934-1938), στη συνέχεια την προσπάθεια αγροτικής μεταρρύθμισης από τον Αλμπέρτο Γιέρας Καμάργο (Alberto Lleras Camargo – πρόεδρος δύο φορές, 1945-1946 και 1958-1962) ή τον αντιελιτίστικο και λαϊκό λόγο του πολιτικού ηγέτη Χόρχε Ελιεσέρ Γκαϊτάν (Jorge Eliécer Gaitán), ο οποίος, πρέπει να σημειωθεί, είχε μεγάλη επιρροή σε προσωπικότητες που διεύρυναν τους ορίζοντες του σοσιαλισμού στη Λατινική Αμερική, όπως ο Φιντέλ Κάστρο.

Ο Φιντέλ, τότε 21χρονος φοιτητής, θα συναντούσε τον Γκαϊτάν το απόγευμα της δολοφονίας του, το 1948, στην Μπογκοτά. Ο μελλοντικός ηγέτης της Κούβας είχε έρθει στην Κολομβία για μια συνάντηση φοιτητών που αντιδρούσαν στην ΙΧ Παναμερικανική Διάσκεψη, που πραγματοποιήθηκε στην Μπογκοτά, όπου τέθηκαν τα θεμέλια του μελλοντικού Οργανισμού Αμερικανικών Κρατών (ΟΑΚ). Ο Φιντέλ συμμετείχε στη λαϊκή αντίσταση που ακολούθησε τη δολοφονία του Γκαϊτάν, μένοντας για ένα διάστημα στην Κολομβία και παίρνοντας μέρος στην ένοπλη αντίσταση ενάντια στην επέκταση της συντηρητικής ατζέντας, όπως αφηγείται ο Γκαρσία Μάρκες. Ο κολομβιανός λαϊκός φιλελευθερισμός αποτελεί βασικό κομμάτι στην ιστορία του σοσιαλισμού στην περιοχή μας.

Η ελιτίστικη πτέρυγα του φιλελευθερισμού, όμως, είναι επίσης θεμελιώδης για την κατανόηση της εξέλιξης της ατζέντας των ελίτ. Κυρίως, όσον αφορά την αφομοίωση της νεοφιλελεύθερης ατζέντας, η οποία επεκτάθηκε από την κυβέρνηση του Σέσαρ Γκαβίρια (César Gaviria), μετά την ειρηνευτική συμφωνία που υπέγραψε με το αντάρτικο κίνημα Μ-19 τη δεκαετία του 1990, μέχρι την κυβέρνηση Ουρίμπε, η οποία είναι η πρώτη κυβέρνηση που υποστήριξε το Φιλελεύθερο Κόμμα (Partido Liberal) και ταυτόχρονα υποστηρίχθηκε σχεδόν εξ ολοκλήρου από το Συντηρητικό Κόμμα (Partido Conservador).

Ο πετρισμός, λοιπόν, εμφανίζεται ως διάσωση της κραυγής του λαϊκού και πληβειακού φιλελευθερισμού –του φιλελευθερισμού της αγροτικής μεταρρύθμισης, της παραγωγικής επανάστασης, της άμβλυνσης των ανισοτήτων σε αγροτικές και αστικές περιοχές… στρέφεται προς τον δημοκρατικό και παραγωγικό εκσυγχρονισμό της Κολομβίας, σε αντίθεση με τα μεγάλα αντιπαραγωγικά λατιφούντια, που είναι ευθυγραμμισμένα με τη διακίνηση ναρκωτικών και είναι φανερό πλέον ότι εκπροσωπούνται από τον ουριμπισμό.

Σε διασύνδεση με την ιστορική συμβολή του λαϊκού και αγροτικού φιλελευθερισμού, ο Γκουστάβο Πέτρο διαμορφώνει το πολιτικό του κίνημα αρθρώνοντας πάγιες διεκδικήσεις και νέα συναισθήματα και αιτήματα, που άρχισαν να αναδύονται γύρω από τις συμφωνίες ειρήνης – η ατζέντα των LGBTQ+, το φεμινιστικό κίνημα, οι αγρότες, οι ιθαγενείς, οι νέοι που εργάζονται ως διανομείς της Rappi(1)… εν ολίγοις, οι ίδιοι φορείς που, κατά κύριο λόγο, βγήκαν στους δρόμους μαζί με τις οικογένειές τους στις κινητοποιήσεις των τελευταίων ετών ενάντια στον Ιβάν Ντούκε και που, σήμερα, διεκδικούν τη θέση τους ως κεντρικά πολιτικά υποκείμενα στην κοινωνικοπολιτική δυναμική της Κολομβίας.

Ο πετρισμός αναφέρεται στη σχέση μεταξύ γης και εργασίας με οικολογική συνείδηση, θέτοντας το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής στο επίκεντρο της ατζέντας του όσον αφορά την παραγωγική ανάπτυξη, παίρνοντας αποστάσεις από την εκμετάλλευση των ορυκτών πόρων. Θεωρεί ότι το σχέδιο εκσυγχρονισμού είναι αναπόφευκτο, αλλά ότι δεν μπορεί να συνεχίσει να χαρακτηρίζεται από την εξάρτηση από την εξαγωγή πρώτων υλών και την καταστροφή του περιβάλλοντος, που προκαλούν τα μεγάλα μη παραγωγικά λατιφούντια και οι μεγάλες εξορυκτικές εκτάσεις.

-Πώς αξιολογείτε την αναστολή της περιοδείας του Πέτρο στον άξονα καλλιέργειας καφέ, μετά την αποκάλυψη ενός σχεδίου δολοφονίας του;

Οι δολοφονίες πολιτικών ηγετών στη Βραζιλία προκαλούν κοινωνική αναταραχή αλλά και μεγάλη έκπληξη. Στην Κολομβία, αντίθετα, πρόκειται για μια σκληρή πρακτική, που αποτελεί μέρος της κανονικής λειτουργίας της επίσημης δημοκρατίας. Αυτό οφείλεται ακριβώς στους βίαιους δομικούς μηχανισμούς της κολομβιανής πολιτικής. Η ακύρωση της επίσκεψης του Γκουστάβο Πέτρο στο λεγόμενο eje cafetero, περιοχή της Αντιόκιας που καλλιεργεί καφέ, μπορεί να εξηγηθεί από την έντονη παρουσία του ουριμπισμού (και, μαζί με αυτόν, την αιματηρή συνάρθρωση τμημάτων της αστυνομίας, του Στρατού και των μεγαλοϊδιοκτητών γης που συνδέονται με τους παραστρατιωτικούς).

Αυτά τα τμήματα, δημιούργησαν οργανώσεις όπως η La Cordillera, την οποία η καμπάνια του Πέτρο ανέδειξε ως τον σχεδιαστή της συνωμοσίας δολοφονίας εναντίον του. Η οργάνωση αυτή είναι επίσης υπεύθυνη για τη δολοφονία του νεαρού φοιτητή ηγέτη Λούκας Βίγια (Lucas Villa), ο οποίος δολοφονήθηκε στην πόλη Περέιρα στις 5 Μαΐου 2021, κατά τη διάρκεια ειρηνικής διαμαρτυρίας. Όλα δείχνουν ότι οι εγκληματικές δομές που στήριξαν τον ουριμπισμό είναι σε εγρήγορση, δραστήριες και ενεργοποιούνται σε περίπτωση που αποτύχει το σχέδιο εκλογικής νοθείας. Η δολοφονία του υποψηφίου της κολομβιανής Αριστεράς είναι ένα ενδεχόμενο που βρίσκεται στο τραπέζι.

Ο Γκουστάβο Πέτρο σε προεκλογική συγκέντρωση στην πόλη Cúcuta, φορώντας αλεξίσφαιρο γιλέκο και με θωρακισμένες ασπίδες (Φωτογραφία EFE)

-Ο διοικητής των κολομβιανών Ενόπλων Δυνάμεων έγραψε ένα μήνυμα στο Twitter, με το οποίο επιτέθηκε στον Πέτρο. Παρόμοια γεγονότα έχουν συμβεί στη Βραζιλία, ωστόσο, αν και η Κολομβία έχει βιώσει δεκαετίες εμφυλίου πολέμου, δεν είχε ποτέ δικτατορία. Σε τι πιστεύετε ότι οφείλεται αυτό;

Το πραξικόπημα στην Κολομβία γινόταν πάντοτε κατόπιν εντολών των ελίτ και με τη συμμετοχή  στρατιωτικών στοιχείων, διατηρώντας όμως ένα δημοκρατικό και εκλογικό φαίνεσθαι. Υπάρχουν, επίσης, ορισμένες πραξικοπηματικές ενέργειες, όπως κινήσεις απομόνωσης ή δολοφονίας κεντρικών προσώπων ή μποϊκοτάζ από στρατηγικούς τομείς, με σκοπό την οικονομική αποσταθεροποίηση ή την πρόκληση κοινωνικών επιπτώσεων, με στόχο το σαμποτάρισμα προοδευτικών ή εθνικο-αναπτυξιακών ηγετών και κυβερνήσεων.

Ωστόσο, σπάνια στην πρόσφατη ιστορία της Κολομβίας έχουμε δει τόσο άμεση παρέμβαση των στρατιωτικών και άλλων θεσμικών οργάνων στις εκλογές, όσο βλέπουμε σήμερα. Ο σημερινός Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Ιβάν Ντούκε, έχει ήδη τρεις επίσημες καταγγελίες για παράνομη παρέμβαση στην εκλογική διαδικασία, όλες υπέρ του υποψηφίου του για την προεδρία, Φεδερίκο Γκουτιέρες, πρώην δημάρχου του Μεντεγίν.

Επίσης, ο Υπουργός Άμυνας και ο Γενικός Εισαγγελέας παρενέβησαν στις εκλογές, επιτιθέμενοι στον Πέτρο. Σ΄αυτό το πλαίσιο, ο διοικητής του Στρατού, Εδουάρδο Ενρίκε Σαπατέρο (Eduardo Henrique Zapatero), επιτέθηκε στον Γκουστάβο Πέτρο μέσω Twitter, απαντώντας σε δημόσια ομιλία του, στην οποία κατήγγειλε την προφανή, διαβόητη και αποδεδειγμένη σχέση των στρατηγών του Στρατού με το εμπόριο ναρκωτικών.

Αυτή η άμεση παρέμβαση μπορεί να θεωρηθεί σύμπτωμα μιας ιδιαίτερης στιγμής στην κολομβιανή πολιτική και είναι προϊόν της μακροχρόνιας συμβιωτικής σχέσης μεταξύ εμπόρων ναρκωτικών, στρατηγών και πολιτικών. Η συμβίωση αυτή είναι θεμελιώδης για την κατανόηση της εδαφικής κυριαρχίας που ασκείται από τις εθνικές ελίτ και τις μαφίες των διάφορων περιοχών και συνδέεται με την επέκταση του εμπορίου ναρκωτικών στην Κολομβία, τη δεκαετία 1980-1990.

Αξίζει να σημειωθεί ότι οι παραστρατιωτικές οργανώσεις στην Κολομβία δεν είναι απαραίτητα πολιτοφυλακές, όπως αυτές που βλέπουμε στη Βραζιλία. Είναι ή αρθρώνονται ως παρακρατικές δομές, μισθοφορικοί στρατοί πλήρους απασχόλησης. Εν τω μεταξύ, οι πολιτοφύλακες είναι ως επί το πλείστον επίσημα μέλη των κρατικών σωμάτων ασφαλείας, που ενεργούν ως αξιωματικοί κατά τη διάρκεια της ημέρας και ως πολιτοφύλακες τη νύχτα.

Με την άνοδο του εμπορίου ναρκωτικών, οι αστικές τάξεις της περιφέρειας που ευθυγραμμίζονται με αυτό το φαινόμενο, αναδύονται και ενισχύονται παράλληλα με τις ελίτ των γαιοκτημόνων, συγκροτούν μισθοφορικούς στρατούς που εδραιώνουν την παρουσία τους με την εξέλιξή τους σε παραστρατιωτικές οργανώσεις –και εδώ είναι που η μορφή των στρατηγών μετατρέπεται σε κεντρικό διαμεσολαβητή μεταξύ αυτών των δομών και των πολιτικών κομμάτων υπό τον έλεγχο των ελίτ.

Ως αποτέλεσμα, οι προσπάθειες εκείνες που φάνηκε να εδραιώνουν μια εκλογική δύναμη, παρά το χρήμα από τα ναρκωτικά και τις εκλογικές νοθείες, διαλύθηκαν, στο μεγαλύτερο μέρος τους, από τις δολοφονίες που πραγματοποίησαν οι μεγάλες εγκληματικές οργανώσεις.

Στη δεκαετία του 1980, γίναμε μάρτυρες της εξόντωσης της Πατριωτικής Ένωσης (Unión Patriótica–UP), ενός αριστερού πολιτικού κόμματος που προσπάθησε να ανταγωνιστεί εκλογικά τις ελίτ. Περισσότερα από 6.000 μέλη του δολοφονήθηκαν, ανάμεσά τους οι Χάιμε Πάρδο Λεάλ (Jaime Pardo Leal) και Μπερνάρδο Χαραμίγιο Όσα (Bernardo Jaramillo Ossa), υποψήφιοι πρόεδροι της UP. Δολοφονήθηκαν, επίσης, ο πρώην διοικητής του M-19, Κάρλος Πισάρο Λεονγκόμες (Carlos Pizarro Leongómez) και ο ηγέτης των Φιλελευθέρων Λουίς Κάρλος Γκαλάν (Luis Carlos Galán), αμφότεροι υποψήφιοι στις εκλογές του 1990.

Σήμερα, μπροστά σ΄ ένα ασυνήθιστο εκλογικό σενάριο, μετά από μια ευρεία νίκη του Ιστορικού Συμφώνου (Pacto Histórico)(2) στις βουλευτικές εκλογές της 13.3.2022, αυτές οι μεγάλες στρατιωτικές δομές –κρατικές και παρακρατικές– πανικοβάλλονται, επειδή βλέπουν την κυριαρχία τους σε περιφερειακό επίπεδο και, στην περίπτωση των ελίτ, σε εθνικό επίπεδο, να βρίσκεται  σε κίνδυνο.

Η αντίδραση του στρατηγού Σαπατέρο κατά του Πέτρο είναι απλώς ένα σύμπτωμα αυτού που παγιώνεται στο υπέδαφος της κολομβιανής πολιτικής. Οι εγκληματικοί μηχανισμοί που προέκυψαν από τη συμμαχία μεταξύ των ελίτ σε εθνικό επίπεδο και των ναρκο-αστικών τάξεων της περιφέρειας, λειτούργησαν ως μηχανισμός για τη διατήρηση μιας ένοπλης εγκληματικής εξουσίας, η οποία, μ’ αυτόν τον τρόπο, μπορεί να αποφεύγει τις στρατιωτικές δικτατορίες, διατηρώντας παράλληλα μια επίφαση δημοκρατίας.

Όμως, οι δομές αυτές αρχίζουν τώρα να αλλάζουν και οι μιλιταριστικοί τομείς που είναι ευθυγραμμισμένοι με τους παραστρατιωτικούς γίνονται πιο επιθετικοί, κάτι που προμηνύει μια αιματηρή επιστροφή της πολιτικής βίας κατά των αριστερών κινημάτων, που παρατηρήθηκε στις δεκαετίες 1980-1990.

-Είναι λοιπόν πιθανό ένα πραξικόπημα στην Κολομβία πριν ή μετά τις εκλογές;

Όλες οι εκλογές στην Κολομβία έχουν μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό εκλογικής νοθείας. Η Κολομβία, σήμερα, δεν διαθέτει ένα λογισμικό που να ψηφιοποιεί πλήρως την καταμέτρηση των ψήφων. Αρχικά, η καταμέτρηση των ψήφων γίνεται χειρόγραφα σε χαρτί και, στη συνέχεια, τα στοιχεία συγκεντρώνονται από τα εκλογικά τμήματα για την ενοποίησή τους. Η νοθεία λαμβάνει χώρα κατά τη διαδικασία καταμέτρησης των ψήφων στα εκλογικά κέντρα, από άτομα που εξαγοράζονται με χρήματα από το εμπόριο ναρκωτικών. Όλος αυτός ο μηχανισμός είναι αυτός που μπορεί να κινητοποιηθεί, πρωτίστως εναντίον του Πέτρο και, δευτερευόντως, υπέρ του υποψηφίου του ουριμπισμού, Φεδερίκο Γκουτιέρες.

Το θεσμικό DNA της Κολομβίας είναι ιστορικά δομημένο γύρω από τα συμφέροντα των κρεολικών ομάδων και ελίτ, που επωφελήθηκαν από τη μετα-αποικιακή δυναμική και τις αποικιακές διαμάχες. Τέτοια είναι η περίπτωση μεγάλου μέρους των ελίτ σε περιφερειακό επίπεδο, την οποία αρκετοί ιστορικοί ανάγουν ακόμη και στην περίφημη διαμάχη μεταξύ Μπολίβαρ και Σανταντέρ. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο Πόλεμος των Χιλίων Ημερών του 1899-1902, κατά τον οποίο, εξαιτίας των κατηγοριών για τον δόλιο τρόπο, με τον οποίο οι συντηρητικοί ηγέτες προσκολλήθηκαν στην πολιτική εξουσία, ξέσπασε εμφύλιος πόλεμος, όπου έχασαν τη ζωή τους περισσότεροι από 100.000 άνθρωποι –σύμφωνα με την πληθυσμιακή πυκνότητα της εποχής, αντιστοιχούσε περίπου στο 3,5% του πληθυσμού. Και σε αυτή τη διαδικασία νίκης, εξόντωσης και επαναπροσδιορισμού, οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν πάντα παρούσες. Αξίζει να υπενθυμίσουμε ότι, ακριβώς από το 1903 και μετά, ο Παναμάς ανεξαρτητοποιήθηκε από την κολομβιανή επικράτεια, μετά από την παρέμβαση των Ηνωμένων Πολιτειών, για τη δημιουργία της διώρυγας του Παναμά.

Υπήρξαν ορισμένες περιπτώσεις απόπειρας πραξικοπήματος, με τη στενή έννοια του όρου, αλλά η εκλογική νοθεία είναι ο κατ’ εξοχήν μηχανισμός με τον οποίο οι ελίτ καταφέρνουν να ματαιώσουν τις λαϊκές πολιτικές φιλοδοξίες. Σε μια επόμενη στιγμή, εμφανίζεται η φυσική εξόντωση, χαράσσοντας το όριο στη δυνατότητα ενσωμάτωσης στη θεσμική πολιτική διαμάχη, λόγου και φορέων που αντιτίθενται στα ιστορικά συμφέροντα συγκεκριμένων τμημάτων των ελίτ.

Αξίζει να σημειωθεί ότι στις τελευταίες βουλευτικές εκλογές του Μαρτίου, περιέργως, υπήρχαν περισσότερα από 20.000 εκλογικά τμήματα, στα οποία δεν καταγράφηκε ούτε μία ψήφος για το Ιστορικό Σύμφωνο, το κόμμα του Γκουστάβο Πέτρο. Μόνο μετά από αίτηση για επανέλεγχο, κατέστη δυνατό να ανακτηθούν περίπου 500.000 ψήφοι που δεν είχαν ενσωματωθεί στην εκλογική διαδικασία, με αποτέλεσμα να προκύψουν τέσσερις επιπλέον έδρες στη Γερουσία από τις δεκαέξι που είχαν ήδη ανακοινωθεί επίσημα. Αυτό προϊδεάζει για το μεγάλο μηχανισμό και το ποσό των χρημάτων που διοχετεύονται στην εκλογική νοθεία, ως βασική επιλογή στον οδικό χάρτη για την αποτροπή μιας κυβέρνησης του Πέτρο.

Πιστεύω ότι η στρατηγική της φυσικής εξόντωσης θα προερχόταν αναμφίβολα από εκείνα τα μιλιταριστικά στοιχεία που ευθυγραμμίζονται πολύ περισσότερο με τον ουριμπισμό και τον παραμιλιταρισμό. Πρόκειται για τις λεγόμενες παραστρατιωτικές δομές –οι οποίες σήμερα ελέγχουν μεγάλο μέρος της παραγωγής κοκαΐνης στη χώρα, σε περιοχές που εγκαταλείφθηκαν από τους αντάρτες, μετά την κατάθεση των όπλων λόγω των ειρηνευτικών συμφωνιών– και οι οποίες έχουν ήδη εκδηλωθεί με την επιλεκτική δολοφονία [ακτιβιστών και πολιτικών] στελεχών σε διάφορες περιοχές.

Τώρα, με την ένταξη νέων φορέων και ατόμων στους προοδευτικούς τομείς της πλατφόρμας του Ιστορικού Συμφώνου, έχει δημιουργηθεί μια πρωτοφανής κατάσταση. Στο εσωτερικό των θεσμών υπάρχει ένας νέος τρόπος κατανόησης των πολιτικών και κοινωνικών σχέσεων. Ακόμα και στο εσωτερικό του Στρατού, εκφράζονται εντάσεις μεταξύ των υψηλόβαθμων στρατηγών, οι οποίοι είναι ευθυγραμμισμένοι με τους εμπόρους ναρκωτικών, και των πολυάριθμων στρατιωτών που σκοτώνονται, όχι πλέον στη σύγκρουσή τους με τις FARC, αλλά από τους ίδιους τους εμπόρους ναρκωτικών, συμμάχους των στρατηγών.

Έτσι, πολύ περισσότερο από ένα πραξικόπημα, το πρωταρχικό ενδιαφέρον της Δεξιάς έγκειται στην επανενεργοποίηση του εμφυλίου πολέμου. Ο ίδιος ο Ιβάν Ντούκε σαμποτάρει τις ειρηνευτικές συμφωνίες, προωθώντας έτσι την αύξηση των διαφωνούντων των FARC [που δεν παρέδωσαν τα όπλα ή επανεντάχθηκαν σε ένοπλες ομάδες], γεγονός που θα λειτουργούσε ως επαναδραστηριοποίηση των στοιχείων στα οποία βασίστηκε ο ουριμπισμός.

-Τι σημαίνει το ενδεχόμενο μιας αριστερής κυβέρνησης στην Κολομβία για τις σχέσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Νότια Αμερική;

Η Κολομβία υπήρξε σημαντικός κόμβος για τα συμφέροντα των ΗΠΑ στη Νότια Αμερική και την Καραϊβική. Αυτό οφείλεται στα γεωπολιτικά χαρακτηριστικά της χώρας, η οποία συνδέει τη Νότια Αμερική με την Κεντρική Αμερική και την Καραϊβική, με πρόσβαση επίσης στον Ειρηνικό. Είναι ένας προνομιακός χώρος για τη διασύνδεση αυτής της μεγάλης περιοχής.

Η χώρα υπήρξε πάντοτε μεγάλος ανασταλτικός παράγοντας όλων των προσπαθειών περιφερειακής ολοκλήρωσης και δεν μπορούμε να μην επισημάνουμε την κεντρική σημασία της προσωπικότητας του Ουρίμπε, ο οποίος κατάφερε να οικοδομήσει μια πιο σταθερή εσωτερική εθνική συναίνεση από ό,τι το PT στη Βραζιλία. Αυτό καταδεικνύει την οξυδέρκεια και το πολιτικό ανάστημα της προσωπικότητάς του. Ο Ουρίμπε, για να το μεταφράσουμε σε βραζιλιάνικους όρους, είναι ένα είδος Μπολσονάρου με τις πολιτικές ικανότητες του Λούλα.

Η Κολομβία δεν είχε ποτέ τη δυνατότητα να βιώσει ένα δημοκρατικό άνοιγμα που θα της επέτρεπε να έχει σοσιαλιστικές ή ακόμη και δημοκρατικές κυβερνήσεις. Αυτές οι εκλογές θα μπορούσαν να αποτελέσουν την πρώτη φορά που οι παραδοσιακές ελίτ θα έπρεπε να παραδώσουν τη σκυτάλη της ηγεμονίας (αν και ο Ουρίμπε, προσωπικά, δεν προέρχεται ακριβώς από αυτές).

Αξίζει να θυμηθούμε ότι ένα μεγάλο μέρος των κατασκοπευτικών επιχειρήσεων που καταγγέλθηκαν από τα WikiLeaks, κατά της κυβέρνησης της Ντίλμα Ρούσεφ, προήλθε από την Κολομβία, από την έδρα των ΗΠΑ στην Κολομβία. Το ίδιο ισχύει και για τις περιφερειακές επιχειρήσεις αποσταθεροποίησης, όπως η αποστολή παραστρατιωτικών για την πραγματοποίηση επιθέσεων στη Βενεζουέλα ή η παρουσία κολομβιανών πρώην στρατιωτικών που συμμετείχαν στη δολοφονία του Ζοβενέλ Μοϊζ (Jovenel Moïse), πρώην Προέδρου της Αϊτής.

Μια προοδευτική κυβέρνηση στην Κολομβία θα επέτρεπε, επομένως, την αναδιάρθρωση του συσχετισμού δυνάμεων στη Λατινική Αμερική με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτό θα μπορούσε να ενθαρρύνει μια πολιτική-ιδεολογική αναδιάταξη στον Ειρηνικό, καθώς και την αναδιάρθρωση των προοδευτικών δυνάμεων στην περιοχή των Άνδεων και στον Ατλαντικό.

-Ποια δυνατότητα έχει ο ουριμπισμός να σαμποτάρει μια νέα κυβέρνηση;

Ο ουριμπισμός αμφισβητείται ευρέως. Οι συνθήκες που τον συντηρούσαν έχουν εκτοπιστεί. Αφενός από την αστική πολιτική πολυφωνία που εκφράστηκε μετά τις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις μεταξύ της κυβέρνησης Σάντος και των FARC και, αφετέρου, από το τέλος του πλούτου που επέφερε ο άνθρακας και το πετρέλαιο και απολάμβανε ο ουριμπισμός επί δύο δεκαετίες.

Τώρα, οι εγκληματικές βάσεις του ουριμπισμού είναι πιο ζωντανές από ποτέ και εκφράζονται με την επέκταση των παραστρατιωτικών και των εμπόρων ναρκωτικών, οι οποίοι έχουν καταλάβει περιοχές όπου οι FARC είχαν παρουσία, αυξάνοντας την περιφερειακή τους κυριαρχία. Υπάρχουν, επίσης, άφθονοι πόροι, που προέρχονται κυρίως από τη διακίνηση ναρκωτικών, η οποία αυξάνεται με γεωμετρική πρόοδο και συνδέεται οργανικά με την επέκταση των καρτέλ στο Μεξικό.

Όλοι αυτοί οι πόροι τίθενται στην υπηρεσία της εκλογικής νοθείας. Θα χρησιμοποιηθούν, επίσης, για άλλου τύπου σαμποτάζ, όπως δολοφονίες και επιχειρήσεις αποσταθεροποίησης. Η βάση για όλα αυτά βρίσκεται στη δράση των εκπροσώπων της ναρκο-αστικής τάξης της περιφέρειας, που είναι οργανωμένοι σε φορείς, όπως η Ομοσπονδία Κτηνοτρόφων (Federación de Ganaderos). Αυτές είναι οι κοινωνικές βάσεις του ουριμπισμού, οι οποίες φαίνεται να απουσιάζουν σε μεγάλο βαθμό, σε αυτή τη συγκυρία, αλλά οι οποίες θα μπορούσαν να επανεμφανιστούν για να σταματήσουν τον Πέτρο.

-Χωρίς την ειρηνευτική διαδικασία στην Κολομβία, ακόμη και αν αυτή υλοποιείται με ασυνέχειες και δυσκολίες, θα μπορούσε να προβλεφθεί ένα σενάριο, σύμφωνα με το οποίο η Αριστερά είναι σε θέση να διεκδικήσει προεδρικές εκλογές;

Η Ειρηνευτική Διαδικασία είναι το μεγάλο γεγονός που καταρρίπτει τα ιδεολογικά θεμέλια του ουριμπισμού. Πριν από αυτό, υπήρχε η κατασκευή ενός εσωτερικού εχθρού, το φάντασμα του κομμουνισμού, που μετονομάστηκε, στη δεκαετία του 2000, σε «ναρκοτρομοκρατία», το οποίο για πολλά χρόνια συντηρούσε τις υπερβολικές αμυντικές δαπάνες, δικαιολογούσε τις σφαγές και έκανε δυνατή την αφήγηση ενός εμφυλίου πολέμου, που παρουσιάστηκε ως «αναγκαίος».

Υπάρχουν διάφορα ιδεολογικά και φαντασιακά ερείσματα που αξιοποιούνται από τον ουριμπισμό, εδώ και σχεδόν δύο δεκαετίες. Ωστόσο, έχουν αμφισβητηθεί από την εμφάνιση νέων στοιχείων, νέων αφηγήσεων και νέων δρώντων, συμπεριλαμβανομένων των ανταρτών. Πολλοί από τους εντελώς αόρατους, που τους φαντάζονται ως τα χειρότερα τέρατα, από τότε που άρχισαν να έχουν φωνή, κατάφεραν να καταστήσουν σαφές ότι ο μεγάλος εχθρός του κολομβιανού λαού δεν είναι οι αντάρτες, δεν είναι ο κομμουνισμός, δεν είναι η εξέγερση, αλλά οι μεγάλες ανισότητες της χώρας, που συντηρούν την κυριαρχία και τα προνόμια των κυρίαρχων τάξεων.

Εν μέσω των ένοπλων συγκρούσεων, ο ουριμπισμός βρήκε την ευκαιρία να αναπτύξει μια οικονομική ατζέντα βαθιά οπισθοδρομική για τα μεγάλα τμήματα της κοινωνίας. Και όσον αφορά τις Ειρηνευτικές Συμφωνίες, είναι περίεργη η κεντρική θέση μιας τόσο κλασικής φιγούρας των παραδοσιακών ελίτ, όπως ο πρώην Πρόεδρος Χουάν Μανουέλ Σάντος, μέλος της πιο ισχυρής, ίσως, από πολιτική άποψη,  οικογένειας της χώρας. Ενήργησε για να θέσει τέρμα στη σχέση των παραδοσιακών ελίτ με τις αναδυόμενες ναρκο-αστικές τάξεις, υπό τις εντολές του Ουρίμπε, γεγονός που καθιστά εμφανή τη φθορά της συμφωνίας μεταξύ των ελίτ εθνικού επιπέδου και των ναρκο-αστικών τάξεων της περιφέρειας, κλειδί για να διατηρήσουν την εθνική τους κυριαρχία.

Ο Σάντος ενήργησε για να ανασυγκροτήσει τον έλεγχο της πολιτικής εξουσίας υπό τις πιο παραδοσιακές ελίτ, οι οποίες άρχισαν να αισθάνονται άβολα λόγω αυτής της άμεσης σύνδεσης με τους παραστρατιωτικούς και οι οποίες προωθούσαν μια ατζέντα, για παράδειγμα, αποποινικοποίησης των ναρκωτικών, ακόμα και νομιμοποίησης της μαριχουάνας, όπως συμβαίνει στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Μια νέα ατζέντα, λοιπόν, λιγότερο εγκληματική, είναι ακριβώς αυτό που επιτρέπει την πιθανότητα της προεδρίας του Γκουστάβο Πέτρο, μαζί με την ικανότητά του να διαπραγματευτεί με ορισμένους παραδοσιακούς τομείς των ελίτ που έχουν απομακρυνθεί από τον Ουρίμπε από το 2016. Χωρίς την Ειρηνευτική Διαδικασία, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς έναν ηγέτη με τα χαρακτηριστικά του Πέτρο, να διεκδικεί, με πραγματικές πιθανότητες, την εκλογική ψήφο.

-Σε ένα παγκόσμιο σενάριο τόσο ταραγμένο όσο το σημερινό, στο οποίο η παγκόσμια οικονομία φαίνεται δυσμενής για τις χώρες της Λατινικής Αμερικής, μια πιθανή κυβέρνηση Πέτρο, θα είχε την ικανότητα να αντιμετωπίσει τα προβλήματα, χωρίς να χάσει τη λαϊκή υποστήριξη;

Η κατάσταση στην Κολομβία είναι δραματική. Στις διαδηλώσεις κατά της κυβέρνησης Ντούκε βλέπουμε έναν εξεγερσιακό χαρακτήρα, με μια αμφισβήτηση της ιστορικής νεοφιλελεύθερης αυταρχικής κληρονομιάς, που μοιάζει πολύ με την κατάσταση στη Χιλή, αλλά σε ένα πλαίσιο βαθιάς επισφάλειας και εξαθλίωσης. Η επισιτιστική κρίση, όπως περιγράφεται από την Οργάνωση Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ (FAO), παρουσιάζεται οξυμένη σε τρία σημεία στη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική: Κολομβία, Ονδούρα και Αϊτή.

Αυτό ενισχύει την οργανική κρίση του ουριμπισμού, αλλά όχι μόνο: κι άλλα τμήματα των παραδοσιακών ελίτ δεν μπόρεσαν, επίσης, να συγκροτήσουν πολιτικά σχέδια στη διαμάχη για την εθνική ηγεσία. Αυτό συνέβη ιδιαίτερα με τον Σάντος, ο οποίος συνέβαλε στην κοινωνική κρίση που, προς το παρόν, ενισχύει τη λαϊκή υποστήριξη προς τον Γκουστάβο Πέτρο.

Τα μεγάλα στοιχήματα του πετρίσμο συνδέονται με την επαναδραστηριοποίηση των παραγωγικών κλάδων, την εκβιομηχάνιση όλων όσων αποδομήθηκαν τα τελευταία χρόνια, ως αποτέλεσμα της εξάρτησης από την εξόρυξη –που ξεκίνησε ο Αντρές Παστράνα (Andrés Pastrana), ακολούθησε και επέκτεινε ο Ουρίμπε και, στη συνέχεια, επιτάχυνε ο Σάντος– αλλά και των κλάδων που σχετίζονται με  τον τουρισμό. Ο εξορυκτισμός βρίσκεται στο επίκεντρο της κρίσης της διατροφικής κυριαρχίας, όχι μόνο στην Κολομβία, αλλά και σε ολόκληρη τη Λατινική Αμερική. Η Κολομβία προστάτευσε φυσικούς παραδείσους, κατά τη διάρκεια της ένοπλης σύγκρουσης, καθώς δεν ήταν κατάλληλοι για τουρισμό, λόγω της βίας. Η μεγάλη πρόκληση είναι να αποκατασταθεί ο οικοτουρισμός, ώστε να αξιοποιηθεί η χώρα με τη δεύτερη μεγαλύτερη βιοποικιλότητα στον κόσμο μετά τη Βραζιλία, σε μια προσπάθεια να συνδυαστούν η εδαφική κυριαρχία, η κοινοτική ενδυνάμωση και η οικολογική ανάπτυξη.

Το στοίχημα του Πέτρο είναι να αυξήσει την πραγματική αγοραστική δύναμη των πολιτών και έτσι να ενισχύσει τη λαϊκή στήριξη σ΄ αυτό το σχέδιο οικολογικής μετάβασης, το οποίο συνεπάγεται την απομάκρυνση από την εξάρτηση από το πετρέλαιο και τον άνθρακα. Είναι δύσκολο να πούμε αν το μέλλον αυτού του δρόμου, σε μια χώρα όπως η Κολομβία, έχει σοσιαλιστικούς ορίζοντες. Αυτό που μπορεί να ειπωθεί είναι ότι η ικανότητα του Πέτρο να αντιμετωπίσει μια ελάχιστα φιλική κατάσταση στην παγκόσμια οικονομία συνδέεται στενά με αυτή τη στιγμή βαθιάς ανάγκης και επισφάλειας, στην οποία βρίσκεται η πλειοψηφία του κολομβιανού λαού.

Οι συνθήκες, ωστόσο, που θα επιτρέψουν να καταστεί πραγματικά δυνατή μια διαυγής και συναινετική διαδικασία νέων συλλογικών σχέσεων, η διαμόρφωση ενός εναλλακτικού ορίζοντα στην επέκταση του μη παραγωγικού κεφαλαίου, θα εξαρτηθούν σε μεγάλο βαθμό από την τύχη των άλλων χωρών της  περιοχής –αναφέρομαι στις εκλογικές διαδικασίες που θα ακολουθήσουν, μεταξύ των οποίων η πιο κοντινή και σημαντική είναι αναμφίβολα η βραζιλιάνικη.

Η Κολομβία θα αποτελέσει το προοίμιο για το τι μπορεί να γίνει στη Βραζιλία, μια χώρα με την οποία, παρεμπιπτόντως, μοιραζόμαστε ένα σημαντικό μέρος του μεγαλύτερου τροπικού δάσους του πλανήτη και με την οποία θα πρέπει να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε τη μετάβαση προς ένα αμετάκλητα οικολογικό και προς όφελος των λαών μέλλον.

 

* O Sebastian Ronderos (Κολομβία, 1989) είναι πολιτικός επιστήμονας, ερευνητής στο Πανεπιστήμιο του Essex και μέλος του Centre of Ideology and Discourse AnalysisCIDA. Σπούδασε πολιτικές επιστήμες στο Universidad de los Andes στην Μπογκοτά, με έμφαση στην πολιτική θεωρία και τη φιλοσοφία. Ειδικεύτηκε στην επίλυση συγκρούσεων στο Pontificia Universidad Javeriana και στην παγκοσμιοποίηση και τον πολιτισμό στο School of Sociology and Politics of  Sao Paulo, Βραζιλία. Έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στον Πολιτισμό της Ειρήνης, τις Συγκρούσεις, την Εκπαίδευση και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, στο Universidad de Granada, στη Γρανάδα της Ισπανίας και πραγματοποίησε πρόσθετες μεταπτυχιακές σπουδές στην Κριτική Θεωρία, στο The Birkbeck Institute for the Humanities, στο Λονδίνο. Επί του παρόντος, πραγματοποιεί διδακτορικές σπουδές, με θέμα Συκρινόμενες Πολιτικές, στο Institute of Social Sciences, στο University of Lisbon.

**O Hugo Albuquerque είναι εκδότης του Jacobin Brasil, εκδότης του Autonomia Literária, είναι δικηγόρος και διευθυντής του Ινστιτούτου για την Ανθρωπότητα, τα Δικαιώματα και τη Δημοκρατία (IHUDD).

 

Σημειώσεις

1.- Η Rappi είναι μια πολυεθνική εταιρεία, που ξεκίνησε το 2015 στην Κολομβία και σήμερα έχει παρουσία σε 9 χώρες της Λατινικής Αμερικής. Η εφαρμογή της χρησιμοποιείται για να φέρει οποιοδήποτε προϊόν στους καταναλωτές, χωρίς να χρειάζεται να μετακινηθούν.

2.- Ιστορικό Σύμφωνο, εκλογικός συνασπισμός, που αποτελείται κυρίως από αριστερά και κεντροαριστερά πολιτικά κόμματα και κινήματα προοδευτικής και σοσιαλδημοκρατικής ιδεολογίας, που δημιουργήθηκε τον Φεβρουάριο του 2021.

 

Σχετικά άρθρα

Κολομβία: Προεδρικές εκλογές με φόντο δολοφονίες κοινωνικών ακτιβιστών-τριών και πρώην ανταρτών

Μεντεγίν, μια πόλη-κλειδί για τη μεταμόρφωση της Κολομβίας: Η εξτραβαγκάντ πρόσοψη του «θαύματος» 

62 ακτιβιστές δολοφονήθηκαν στην Κολομβία το πρώτο τετράμηνο του 2022 

Κολομβία: μια φωνή ελπίδας απέναντι στο φόβο και το θάνατο 

Κολομβία: «Ο Πέτρο οικοδομεί μια εκλογική συμμαχία και όχι μια κοινωνική δύναμη»

Διαβάστε επίσης

Δίκη Πολύκαρπου Γεωργιάδη: μια κακόγουστη φάρσα της «Αντιτρομοκρατικής»

Ενάμιση χρόνο πριν, την Τετάρτη 23 Σεπτεμβρίου 2020, ο αγωνιστής Πολύκαρπος Γεωργιάδης…

Εντουάρ Λουί: «Ενάντια στον φασισμό, θα πάω να ψηφίσω έναν υποψήφιο που μισώ βαθιά»

Τον Εντουάρ Λουί, μια από τις πιο μαχητικές φωνές υπέρ της εργατικής…