Οι παράνομες επαναπροωθήσεις από τα χερσαία και τα θαλάσσια σύνορα της Ελλάδας, αποτελούν πάγια εθνική πολιτική. Στην έκθεση της HRW (2008) γίνεται αναφορά στο Γενικό Επιτελείο Στρατού της Τουρκίας (σελ. 38) σύμφωνα με το οποίο « (…) από το 2002 και μέχρι το 2007, η Ελλάδα άφησε παράνομα στα σύνορα μας 12.000 πολίτες τρίτων χωρών».
Από τη δημοσίευση των πρώτων εκθέσεων (Pro Asyl , Δ.Α) το 2007, στις οποίες γίνεται εκτενής αναφορά στις πρακτικές επαναπροώθησης των ελληνικών αρχών, έχουν περάσει 15 χρόνια. Φαινομενικά τίποτα δεν έχει αλλάξει. Οι πρόσφυγες συνεχίζουν να προσπαθούν να διασχίσουν τον ποταμό Έβρο αναζητώντας ασφαλές καταφύγιο και οι ελληνικές αρχές να παραβιάζουν κατάφωρα κάθε έννοια δικαίου.
Από τις εκθέσεις διαφόρων οργανώσεων και την ενδελεχή δημοσιογραφική έρευνα των τελευταίων ετών, προκύπτει όμως μια σαφής «αναβάθμιση» αλλά και κλιμάκωση στς ακολουθούμενες πρακτικές. Αδιανόητης σύλληψης και εκτέλεσης μέχρι πρίν από μερικά χρόνια:
Το 2018 κατά τη διάρκεια πρωινής επίσκεψης σε κέντρο κράτησης στην περιοχή του Έβρου, ομάδα ατόμων φέρουσα συγκεκριμένη περιβολή και μη έχουσα ουδεμία σχέση με τον χώρο και το αντικείμενο, εισέρχεται με προφανή άνεση και οικειότητα στον χώρο και κατευθυνεται σε κάποιο γραφείο. Σε κάτι που έμοιαζε με «πρωινή αναφορά» ρουτίνας (Από το αρχείο της γράφουσας).
Στις πρόσφατες έρευνες των Forensic Architecture καιHRW, αλλά και από περιγραφές προσφύγων που έχουν υπάρξει θύματα παράνομων επαναπροωθήσεων χωρίς απαραίτητα οι καταγγελίες τους αυτές να έχουν δει το φως της δημοσιότητας, γίνεται αναφορά στην χρήση πολίτων τρίτων χωρών κατά τη διάρκεια των επαναπροωθήσεων. Αποφεύγοντας –πιθανώς- οι Έλληνες αξιωματικοί να εισέλθουν στο έδαφος της Τουρκίας και να επαναληφθούν τα γεγονότα του 2018, που οδήγησαν στην σύλληψη δυο Ελλήνων στρατιωτών. Και απολαμβάνοντας ίσως το «θέαμα» εκ του ασφαλούς, όπως οι λευκοί Αμερικάνοι τα «battleroyale» μεταξύ σκλάβων για λίγη ψευδαίσθηση ελευθερίας, χρημάτων ή έναντι άλλου ανταλλάγματος.
Κανένας ωστόσο δεν φαίνεται να γνωρίζει εάν αυτά τα drones αποτελούν εξοπλισμό του ελληνικού κράτους (ή των Ευρωπαίων εταίρων μας) και επιχειρούν νομίμως ή αν ανήκουν στην «ιδιωτική συλλογή» κάποιου «χομπίστα» Έλληνα αξιωματικού, ο οποίος τα χρησιμοποιεί αυτοβούλως κατά τη διάρκεια της πρωινής ή βραδινής βάρδιας του για την τέλεση – προφανώς- παράνομων ενεργειών. Αφού δεν προκύπτει να έχει αναζητηθεί ποτέ το βιντεοληπτικό υλικό απο drones, προκειμένου να ελεγχθούν και να διαπιστωθούν οι ισχυρισμοί των θυμάτων.
Είναι απορίας άξιο πως στον «Πανοπτικό» Έβρο, όπου λειτουργούν συστήματα τελευταίας τεχνολογίας αξίας δεκάδων εκατομμυρίων ευρώ και όπου το επιχειρησιακό σκέλος της φύλαξης των συνόρων συνδιαμορφώνεται, συναποφασίζεται και εκτελείται με «ακρίβεια ελβετικού ρολογιού» από κοινού με τη Frontex, να μην έχει καταστεί μέχρι σήμερα ποτέ δυνατός ο εντοπισμός των άτυπων ή μη,χώρων κράτησης των θυμάτων παράνομων επαναπροωθήσεων, τα σημεία από τα οποία επαναπροωθούνται και εν συνεχεία οι αξιωματικοί που συμμετέχουν σε αυτές.
Αν κάτι τρομάζει ακόμα περισσότερο και από την ευθύγραμμη –εθνική πολιτική διαχείρισης των μεταναστευτικών ροών, που συνοψίζεται στην αλήστου μνήμης – αποδιδόμενη στον τότε Αρχηγό της Ελληνικής Αστυνομίας – δήλωση (2013): «Πρέπει να τους κάνουμε το βίο αβίωτο», είναι η ατιμωρησία. Είναι σχεδόν εκκωφαντική η σιωπή των αρμόδιων Εισαγγελιών στις πολυάριθμες αναφορές- καταγγελίες που έχουν περιέλθει σεγνώση τους τα τελευταία χρόνια, με ελάχιστες εξαιρέσεις.
Ο ποταμός Έβρος, αποτελεί ένα από τα πλέον επικίνδυνα περάσματα για τους πρόσφυγες. Στην έκθεση της Pro Asyl(2012), ο ιατροδικαστής Θράκης κ. Παυλίδης περιγράφει τις ιδιαιτερότητες και τους κινδύνους του ποταμού καθώς και τον αριθμό των νεκρών προσφύγων από πνιγμό ή υποθερμία. Στη διδακτορική διατριβή του Ηλία Δημητρακόπουλου (1989) αναφέρεται ότι « (…) η ταχύτητα ροής του ρεύματος (είναι) περί τα 3.200 κυβικά μέτρα την ώρα κατά το καλοκαίρι». Εύκολα μπορεί κάποιος να καταλάβει ότι η κατάσταση καθίσταται εξαιρετικά πιο δύσκολη και επικίνδυνη κατά τους χειμερινούς μήνες.
Οι νησίδες αυτές, έχουν χαρτογραφηθεί σύμφωνα με το Πρωτόκολλο των Αθηνών (1926) και έχουν σημειωθεί με ένα γράμμα λατινικού αλφαβήτου. Πολλές, με τα χρόνια έχουν εξαφανιστεί, άλλες έχουν προσκολληθεί στην στεριά ή νέες έχουν δημιουργηθεί (Δημητρακόπουλος, 1989). Είναι παρόλα αυτά γνωστές στις αρχές της Ελλάδας και της Τουρκίας, αφού υπάρχουν συγκεκριμένα πρωτόκολλα και διμερείς ομάδες εργασίας. Παρόλα αυτά, οι ελληνικές αρχές διατείνονται ότι αδυνατούν να εντοπίσουν τους πρόσφυγες που χρήζουν άμεσης βοήθειας, του οποίους οι ίδιες λίγες ώρες νωρίτερα είχαν εγκαταλείψει σε αυτές, με τραγικές ενίοτε συνέπειες.
Από τα περιστατικά που είδαν το φως της δημοσιότητας τις τελευταίες μόνο ημέρες, προκύπτει ο θάνατος προσφύγισσας με σοβαρά προβλήματα υγείας σε μια τέτοια νησίδα, λόγω της άρνησης των αρχών να προβούν στον έγκαιρο απεγκλωβισμό των προσφύγων. Ο πνιγμός ανήλικου πρόσφυγα κατά τη βίαιη επαναπροώθηση της ομάδας του πριν την εγκατάλειψη τους σε μια τέτοια νησίδα. Καθώς επίσης και η μη συμμόρφωση των ελληνικών αρχών με τις επιταγές του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) μετά την κατάθεση ασφαλιστικών μέτρων από το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες.
Μια αρκετά ασφαλής εκτίμηση θα μπορούσε να είναι ότι οι ελληνικές αρχές έμαθαν από τα «λάθη» του πρόσφατου παρελθόντος και αποφάσισαν να μην τα επαναλάβουν. Λίγες εβδομάδες μόλις νωρίτερα, είχαν γίνει δεκτά τα ασφαλιστικά μέτρα για τον απεγκλωβισμό άλλων προσφύγων, είχε διαταχθεί εισαγγελική έρευνα λόγω του θανάτου του ανήλικου πρόσφυγα και οι αρχές είχαν υποχρεωθεί να διασώσουν τους πρόσφυγες και να τους καταγράψουν. Η κατάθεση ασφαλιστικών μέτρων τα οποία γίνονται δεκτά, δημιουργεί προφανώς «κακό προηγούμενο»για τις ελληνικές αρχές (που θα πρέπει πιθανώς να διασώζουν και καταγράφουν αυτούς που λίγες ώρες νωρίτερα οι ίδιες έχουν επαναπροωθήσει) και η προφανής μη συμμόρφωση τους με ασφαλιστικά μέτρα θα περιέπλεκε περαιτέρω τα πράγματα. Η αμφισβήτηση ύπαρξης μη καταγεγραμμένων από τις αρχές προσφύγων και ο μη εντοπισμός τους, είναι πιθανώς ο ασφαλέστερος –για την ώρα – ελιγμός και ένα ακόμα δείγμα της κατάστασης του κράτους δικαίου στην Ελλάδα.
Όσον αφορά στην παρουσία και τον ρόλο της Φρόντεξ στην περιοχή του Έβρου, σύμφωνα με τους Kasparek – Καραμανίδου, οι σχετικές πληροφορίες είναι συγκεχυμένες. Η Φρόντεξ υποστηρίζει ότι δεν είναι παρούσα στην συνοριογραμμή, αφού οι ελληνικές αρχές διαφώνησαν έντονα κατά τη διάρκεια του 17ου Συμβουλευτικού Φόρουμ με το ενδεχόμενο αυτό. Έτσι πιθανώς να εξηγείται και ο δυσανάλογα μικρός αριθμός Αναφορών Σοβαρών Περιστατικών – σε σχέση με τις εκθέσεις και τα άρθρα που αναφέρονται στις επαναπροωθήσεις – τις οποίες οι αξιωματικοί της Φρόντεξ υποχρεούνται να υποβάλουν σε περίπτωση παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων. Από την άλλη πάλι, ο υπουργός Θεοδωρικάκος σε πρόσφατη απάντηση του στη Βουλή, τόνισε ότι οι επιχειρήσεις «αποτροπής εισόδου» γίνονται μαζί με τη Φρόντεξ. Όπως σχολιάζει ο Φωτιάδης, η απουσία της Φρόντεξ από την πρώτη γραμμή, ίσως και να την προστατεύει από τυχόν κατηγορία για συνέργεια στις παράνομες επαναπροωθήσεις.
Ο τρόπος που οι αρμόδιοι υπουργοί της κυβέρνησης αντιλαμβάνονται το προσφυγικό και τα ανθρώπινα δικαιώματα, συνοψίζεται στις απαντήσεις τους στην πρόσφατη ερώτηση του βουλευτή του ΜέΡΑ25 Κρίτωνα Αρσένη. Εν ολίγοις, για τον Μηταράκη ο πρόσφυγας που δεν έχει καταγραφεί από τις αρχές, απλά δεν υφίσταται, ούτε αυτός, ούτε οι καταγγελίες του. Ενώ για τον Θεοδωρικάκο, στα χερσαία σύνορα της Ελλάδας, ακολουθούνται όλες οι επιταγές του νόμου και οι πρόσφυγες δεν επαναπροωθούνται. Είτε αποτρέπεται η είσοδος τους, είτε επιστρέφονται βάσει του Διμερούς Πρωτοκόλλου Επανεισδοχής με την Τουρκία (2002) και δη από τους Κήπους.
Οι πρόσφατες εξελίξεις με την εξώθηση σε παραίτηση (και αποφυγή πειθαρχικού ελέγχου) του Εκτελιστικού Διευθυντή της Φρόντεξ Fabrice Leggeri,, δεν έρχονται ως κεραυνός εν αιθρία.
Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός τελούσε υπό στενή επιτήρηση εδω και καιρό, λόγω της άρνησης ή καθυστέρησης πρόσληψης Υπεύθυνων Θεμελιωδών Δικαιωμάτων (Fundamental Rights Officers), των πολλών και βάναυσων επαναπροωθήσεων στα Βαλκάνια και για διάφορους άλλους διαχειριστικούς λόγους.
Το Νοέμβριο του 2020 η Ευρωπαία Διαμεσολαβήτρια είχε ξεκινήσει έρευνα για τον τρόπο λειτουργίας του Μηχανισμού Παραπονων της Φρόντεξ. Τον Δεκέμβριο του 2020 ο OLAF ξεκίνησε μια έρευνα γύρω από την εμπλοκή του Leggeri και άλλων υψηλόβαθμων αξιωματούχων του Οργανισμού στις επαναπροωθήσεις. Τον Φεβρουάριο του 2021, συγκροτήθηκε από την Επιτροπή Πολιτικών Ελευθεριών, Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων (LIBE) του Ε.Κ, η Ομάδα Εργασίας για τη Διερεύνηση της Φρόντεξ (Frontex Scrutiny Working Group) με σκοπό το μόνιμο έλεγχο των δραστηριοτήτων της Υπηρεσίας στα ευρωπαϊκά σύνορα. Η οποία κλήθηκε – σχεδόν αμέσως – να διερευνήσει μια σειρά από υποθέσεις. Ενώ σε ακρόαση ενώπιον της LIBE, κλήθηκαν και οι Έλληνες υπουργοί για τις παράνομες επαναπροωθήσεις στην Ελλάδα.
Από τα μέχρι τώρα δημοσιεύματα, προκύπτει ότι οι αξιωματικοί της Φρόντεξ χρησιμοποιούσαν τον όρο «παρεμπόδιση αναχώρησης» για να συγκαλύψουν τις επαναπροωθήσεις. Tην περίοδο 2012-2014 το ελληνικό λιμενικό «βάπτιζε» στα σχετικά στατιστικά που τότε ακόμα δημοσιεύονταν, επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης τις επαναπροωθήσεις στο Αιγαίο. Σύμφωνα με τα δημοσιεύματα της εποχής, είχε προηγηθεί συμφωνία με τις τουρκικές αρχές, να εισέρχονται τα σκάφη του ελληνικού λιμενικού στα χωρικά ύδατα της Τουρκίας για να «διασώζουν» πρόσφυγες.
Σε μια παρόμοια συνθήκη με την ελληνική (εμπαιγμού και κατάφωρης παραβίασης κάθε έννοιας δικαίου), στην Ιταλία, η Διεθνής Αμνηστία σε συνεργασία με τη οργάνωση νομικών και δικηγόρων ASGI, προσέφυγαν στη δικαιοσύνη για την επαναπροώθηση προσφύγων στην Λιβύη (2009) πάνω σε πλοίο του ιταλικού Πολεμικού Ναυτικού. Σύμφωνα με τον ιταλικό νόμο, δικαίωμα να αιτηθεί άσυλο έχει όποιος βρίσκεται επί ιταλικού εδάφους. Το Δικαστήριο της Ρώμης δέκα χρόνια μετά με μια απόφαση (22917/2019) που θεωρείται ιστορική, έκρινε ότι οι προσφεύγοντες πέραν της αποζημίωσης που δικαιούνται, στερήθηκαν ενός θεμελιώδους δικαιώματος τους, χωρίς δική τους υπαιτιότητα. Και διεταξε τις ιταλικές αρχές, εφόσον οι προσφεύγοντες το επιθυμούσαν, να βρούνε το τρόπο ώστε να επιστρέψουν νόμιμα στην Ιταλία για να ασκήσουν το δικαίωμα τους αυτό.
