Μπενχαμίν Λαμπατούτ, Όταν παύουμε να καταλαβαίνουμε τον κόσμο (μτφρ.: Αγγελική Βασιλάκου), Δώμα 2022, σσ. 216
«Αντιμετωπίζοντας την ακατανόητη εικόνα που μας προσφέρει ο κόσμος, μπορεί να μάθουμε πώς να απαντήσουμε στην οδυνηρή ερώτηση του Λάβκραφτ: ‘Θα σηκωθούμε στο φως ή θα αποσυρθούμε σε μια σπηλιά φόβου;’. Και επειδή η λογοτεχνία γεννιέται κι αυτή από μια αδύνατη επιθυμία, την επιθυμία να δέσουμε αυτόν τον κόσμο με λέξεις (σε αυτό, είναι τόσο φιλόδοξη όσο και η επιστήμη), έγραψα αυτό το βιβλίο σε μια εποχή πολύ ρευστή για όλους, την περίοδο του εγκλεισμού λόγω της πανδημίας σ’ ένα βουνό της Χιλής, προσπαθώντας να φωτίσω καθημερινά, υπαρξιακά σοβαρά ερωτήματα που μας ταλάνιζαν όλους τότε, στον καθρέφτη των μεγάλων ερωτήσεων που κάποιοι τόλμησαν να απαντήσουν σε ανάλογες περιόδους κρίσεις ατομικές ή παγκόσμιες».
Τάδε έφη ο Χιλιανός συγγραφέας Μπενχαμίν Λαμπατούτ σχετικά με το, προσφάτως εκδοθέν, βιβλίο του, «Όταν παύουμε να καταλαβαίνουμε τον κόσμο» (Εκδ. Δώμα), σε περιεκτικότατη μετάφραση Αγγελικής Βασιλάκου.
Ο λόγος, λοιπόν, για το τρομερό παιδί της Λατινοαμερικάνικης λογοτεχνίας που γεννήθηκε το 1980 στο Ρόττερνταμ, ενώ έζησε στη Χάγη, στο Μπουένος Άιρες αλλά και στη Λίμα πριν εγκατασταθεί οριστικά, στα 14 του, στο Σαντιάγο της Χιλής. Έκτοτε ζει και εργάζεται εκεί ως συγγραφέας. Με πολλές διακρίσεις και με το «Όταν παύουμε» να διαβάζεται σε 22 γλώσσες.
Αδύνατο να κατατάξουμε το βιβλίο του Λαμπατούτ. Παράξενο υβρίδιο όπου λογοτεχνία και φυσικές επιστήμες μπλέκονται για τα καλά. Δεν είναι εκλαϊκευτικό δοκίμιο για την φυσικοχημεία, δεν είναι πούρο μυθιστόρημα. Πέντε κεφάλαια σε ντελιριακή αφήγηση, ένα σκοτεινό θρίλερ για τα τελευταία εκατό χρόνια επιστημονικής μοναξιάς.
Έργο μυθοπλασίας βασισμένο σε πραγματικά γεγονότα, χωρίς αρχή μέση και τέλος όπου οι βασικοί χαρακτήρες είναι επιστήμονες με άσβεστο πάθος να μάθουν για τον Κόσμο. Στην εισαγωγή, «Το κυανό της Πρωσίας» ο/ η αναγνώστης/ τρια δέχεται αλλεπάλληλα συναισθηματικά σοκ: ένα χρώμα που ανακαλύφθηκε από λάθος το 1700 καταλήγει θανατηφόρο αέριο στα χαρακώματα του Πρώτου Παγκόσμιου Πόλεμου, μέσο εξολόθρευσης εκατομμυρίων ψυχών στους θαλάμους αερίων –ως Zyklon B– και ακόμη κυανιούχο παρασκεύασμα με το οποίο αυτοκτονούσαν πάνω από 3.800 ναζί αξιωματικοί στη Γερμανία του 1945. Συγκλονιστικές περιγραφές ανθρώπων που πεθαίνουν μαζικά στα θανατηφόρα ντους αλλά και των στρατιωτών και της φύσης στα δηλητηριώδη νέφη που αίφνης καλύπτουν τα μέτωπα του πολέμου.
Τα υπόλοιπα κεφάλαια πλην του τελευταίου περιλαμβάνουν τους πρωταγωνιστές σημαδιακών ανακαλύψεων του πρώτου μισού του 20ου Αιώνα: «Στις 24 Δεκεμβρίου 1915, ενώ έπινε το τσάι του στο διαμέρισμά του στο Βερολίνο, ο Άλμπερτ Αϊνστάιν έλαβε ένα φάκελο σταλμένο από τα χαρακώματα του Α ́ Παγκοσμίου Πολέμου». Ήταν του συναδέλφου του φυσικού Καρλ Σβάρτσιλντ. Μέσα υπήρχαν τα τυπικά αλλά η ουσία ήταν γραμμένη, «στο πίσω μέρος της σελίδας: με γραμματάκια τόσο μικροσκοπικά που ο Αϊνστάιν χρειάστηκε να χρησιμοποιήσει μεγεθυντικό φακό για να καταφέρει να τα διακρίνει, ο Σβάρτσιλντ τού είχε στείλει την πρώτη ακριβή λύση στις εξισώσεις της γενικής θεωρίας της σχετικότητας». Με αυτές απεδείκνυε την ύπαρξη της Μαύρης Τρύπας!
Επίσης, πρωταγωνιστής είναι ο βραβευμένος με Νόμπελ, Φριτς Χάμπερ, για το εντομοκτόνο που γέννησε το αέριο των θαλάμων, ο Αλεξάντερ Γκρότεντικ που φθάνει στην «καρδιά της καρδιάς» των μαθηματικών και παραιτείται αμέσως καθώς τρόμος τον διακατέχει το τι θα αντικρίσει εκεί πέρα. Παράλληλα είναι η φιλονικία των Βέρνερ Χάιζενμπεργκ και Έρβιν Σραίντινγκερ , αλλά και των πρώτων διδαξάντων Άλμπερτ Αϊνστάιν με τον Νιλς Μπορ για την κβαντομηχανική θεωρία .
Μιλά ο Λαμπατούτ: «Αυτό που με γοητεύει δεν είναι τόσο η επιστήμη αυτή καθεαυτή, αλλά τα όριά της: οι ιδέες και οι ανακαλύψεις που δεν είμαστε σε θέση να κατανοήσουμε πλήρως. Η επιστήμη είναι ένα θέμα, το μεγαλύτερο θέμα όμως είναι το μυστήριο. Αυτό που πιστεύω ότι είναι γοητευτικό σε αυτές τις ιστορίες δεν είναι μόνο το περιεχόμενο τους, αλλά το αίνιγμα που βρίσκεται στην καρδιά τους. Η επιστήμη ιδωμένη ως μεταφυσικό παραλήρημα μοιάζει να μας δείχνει το ακατανόητο, το θαυμαστό ακόμα και το τερατώδες που μας περιβάλλουν…Κι αυτό που θαυμάζω περισσότερο στην επιστήμη είναι η απροθυμία της να αποδεχτεί το μυστήριο. Είναι πεισματάρα, κι όταν έρχεται πρόσωπο με πρόσωπο με το άγνωστο, βγάζει έναν επιταχυντή σωματιδίων, ένα τηλεσκόπιο, ένα μικροσκόπιο και συνθλίβει την πραγματικότητα σε κομμάτια, γιατί έτσι θέλει – γιατί πρέπει να ξέρει!».
Στο τελευταίο κεφάλαιο – κατακλείδα, ο Λαμπατούτ συναντά, στο καταφύγιο του πάνω στις Άνδεις, τον νυχτερινό κηπουρό, έναν πρώην μαθηματικό –τον Αλεξάντερ Γκρότεντικ;–, ενώ συζητούν, ανάμεσα σε άλλα, για την φύση, τους ιθαγενείς Μαπούτσε και τον Πινοτσέτ.
Σε τελευταία ανάλυση η μέθοδος του συγγραφέα λειτουργεί αναγωγικά: από τα μικρές ιστορίες επιστημόνων που ανακάλυψαν απίστευτα μέχρι τότε πράγματα, τα συναισθήματα που τους κατέκλυσαν, μέχρι τις τεράστιες αλλαγές που επέφεραν στους ανθρώπους και στο σώμα της Γης και οδήγησαν σε ακόμα μεγαλύτερες αβεβαιότητες.
